Budżet obywatelski
Budżet obywatelski staje się coraz popularniejszy. Z każdym rokiem przybywa w Polsce gmin, które realizują tę formę demokracji bezpośredniej. Na czym polega i jakie daje możliwości?
Budżet obywatelski po raz pierwszy wprowadzono w 2011 w Sopocie, obecnie wprowadzany jest w wielu miastach, zazwyczaj na poziomie budżetu gminy – m.in. w Bydgoszczy, Łodzi, Radomiu, Wrocławiu, Warszawie, Poznaniu, Tarnowie, Toruniu, Krakowie, Elblągu, Gdańsku, Kielcach czy Wodzisławiu Śląskim. Z tego narzędzia w 2021 roku skorzystało blisko 42% miast powyżej 5 tys. mieszkańców (244 ośrodki).
Budżet obywatelski nazywany jest też budżetem partycypacyjnym. Jest to pewien proces, w którym mieszkańcy decydują o przeznaczeniu środków pieniężnych miasta lub gminy. Co ciekawe, decyzje w tym wypadku są podejmowane bezpośrednio przez mieszkańców.
Wpływ obywateli
Zgodnie z badaniami CBOS z 2021 roku, dotyczącymi poczucia wpływu obywateli na sprawy publiczne, większość Polaków (61%) uważa, że zwykli obywatele nie mają wpływu na bieg spraw w kraju. Lepiej ma się poczucie o obywatelskiej sprawczości na poziomie lokalnym, gdzie połowa ankietowanych była przeświadczona o możliwości wpływu obywateli na sprawy lokalnej społeczności, a więc swojego miasta lub gminy. Nadal jednak spora część obywateli, bo aż 44% ankietowanych uznała, że nawet we własnych “małych ojczyznach” nie mają szans na wprowadzenie realnych zmian.
Ministerstwo Edukacji i Nauki stworzyło specjalny scenariusz dla szkół i nauczycieli, których zadaniem jest edukować w temacie szkolnych budżetów obywatelskich i budżetów partycypacyjnych.
Budżet partycypacyjny jest demokratycznym procesem umożliwiającym każdemu mieszkańcowi podjęcie inicjatywy, debatę oraz współdecyzyjność w zakresie przeznaczenia części budżetu publicznego – niezależnie od wieku i miejsca zameldowania. Ogrom korzyści wynikających z możliwości włączania obywateli w dialog na temat potrzeb i sposobów ich zaspokojenia sprawia, że mieszkańcy czują się bardziej odpowiedzialni za swoje otoczenie, a dzięki temu chętniej angażują się w inne aktywności życia społecznego.
Partycypacja
Partycypacja to inaczej współuczestniczenie w decydowaniu i rządzeniu. Wyróżniamy 4 poziomy partycypacji obywatelskiej: informowanie, zbieranie informacji, konsultowanie, współdecydowanie. Współdecydowanie jest najwyższym poziomem partycypacji. Współdecydowanie to sytuacja, w której mieszkańcy podejmują decyzje, które następnie są realizowane przez rządzących. Przykładem są właśnie budżety obywatelskie/partycypacyjne w różnych miastach i gminach.
Mieszkańcy w formie pisemnej zgłaszają swoje potrzeby i pomysły na ich realizację. Następnie odbywa się głosowanie. Budżet partycypacyjny w każdym mieście regulują odrębne zasady.
Budżet obywatelski:
• Pozwala bardziej świadomie gospodarować pieniędzmi.
• Ułatwia określenie potrzeb różnych grup mieszkańców.
• Wspomaga integrację społeczności lokalnej.
• Wspiera tworzenie się wspólnoty samorządowej.
Skąd biorą się pieniądze na budżet obywatelski? Pieniądze, które mieszkańcy mają do dyspozycji w ramach budżetu obywatelskiego to określony procent budżetu gminy, dlatego w każdej gminie będzie to inna kwota.
Zasady i tryb
Zasady i tryb realizacji budżetu obywatelskiego w danej gminie określa uchwała rady gminy.
W ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydują corocznie o części wydatków budżetu gminy. Zadania wybrane w ramach budżetu obywatelskiego zostają uwzględnione w uchwale budżetowej gminy. Rada gminy w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie może usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego.
W gminach będących miastami na prawach powiatu utworzenie budżetu obywatelskiego jest obowiązkowe, z tym że wysokość budżetu obywatelskiego wynosi co najmniej 0,5% wydatków gminy zawartych w ostatnim przedłożonym sprawozdaniu z wykonania budżetu.
Środki wydatkowane w ramach budżetu obywatelskiego mogą być dzielone na pule obejmujące całość gminy i jej części lub kategorie kwotowe projektów dotyczące całości obszaru gminy lub jej części.
Rada gminy określa w drodze uchwały wymagania, jakie powinien spełniać projekt budżetu obywatelskiego, w szczególności:
- wymogi formalne, jakim powinny odpowiadać zgłaszane projekty z uwzględnieniem – o ile jest to możliwe – uniwersalnego projektowania
- zasady oceny zgłoszonych projektów co do ich zgodności z prawem, wykonalności technicznej, spełniania przez nie wymogów formalnych oraz tryb odwołania od decyzji o niedopuszczeniu projektu do głosowania.
- zasady przeprowadzania głosowania, ustalania wyników i podawania ich do publicznej wiadomości, biorąc pod uwagę, że zasady przeprowadzania głosowania muszą zapewniać równość i bezpośredniość głosowania.
Każda gmina samodzielnie ustala zasady BO, jednak najczęściej sprowadzają się do kilku uniwersalnych zasad:
- Musi być w zgodny z prawem.
- Musi należeć do zadań własnych gminy oraz dotyczyć mienia gminnego.
- Musi być zlokalizowany na terenie, na którym gmina zgodnie z obowiązującym prawem może wydatkować środki publiczne.
- Musi być ogólnodostępny dla wszystkich mieszkańców gminy.
- Musi być możliwy do realizacji w ciągu roku budżetowego.
- Musi być możliwy do wykonania pod względem technicznym.
- Powinien uwzględniać – o ile jest to możliwe – uniwersalne projektowanie związane z zapewnieniem dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Wniosek może złożyć każdy mieszkaniec, jednak najczęściej uchwała określa ile mieszkaniec musi uzyskać podpisów poparcia na liście dołączonej do wniosku.
Kto może zgłaszać projekty do budżetu obywatelskiego? Jakie projekty mogą być finansowane z budżetu obywatelskiego? Jak napisać projekt obywatelski? Chcesz dowiedzieć się więcej? Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się na doradztwo już dziś!
Źródło:
· Fiut K., Górniak A., Krasoń-Pilch K., Kraszewski D.; Po co nam budżet obywatelski? Poradnik skutecznej partycypacji dla pracowników samorządowych; Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego, Departament Polityki Regionalnej, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego; Kraków 2016
· www.toszek.budzet-obywatelski.org
Foto: www.pexels.com
