Organy statutowe organizacji pozarządowych i ich funkcje

Podstawą funkcjonowania organizacji pozarządowych jest statut określany często jako „konstytucja organizacji”. Jest to najważniejszy wewnętrzny dokument, który określa zasady funkcjonowania organów w organizacji pozarządowej, takie jak zasady ich powoływania, funkcje i zadania.

Stowarzyszenie

Ilość i rodzaj organów stowarzyszenia zależy od tego, czy mamy do czynienia ze stowarzyszeniem rejestrowym, czy zwykłym. W przypadku tego drugiego wystarczające jest funkcjonowanie zarządu lub przedstawiciela. Podczas gdy w stowarzyszeniu rejestrowym sprawa wygląda nieco inaczej. Obowiązkowymi władzami  stowarzyszeniu rejestrowym są: walne zebranie stowarzyszenia, zarząd stowarzyszenia, komisja rewizyjna (organ kontroli wewnętrznej). Warto zaznaczyć, że ustawa Prawo o stowarzyszeniach nie zawiera jasnych kryteriów co do poszczególnych organów. Ponieważ to statut określa funkcjonowanie władz stowarzyszenia.

1. Walne zebranie członków 
2. Zarząd stowarzyszenia, 
3. Komisja rewizyjna.

Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. Posiada ono uprawnienia do podejmowania decyzji we wszystkich sprawach dotyczących organizacji. Zgodnie z art. 11 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach „(…) W sprawach, w których statut nie określa właściwości władz stowarzyszenia, podejmowanie uchwał należy do walnego zebrania członków.” 
Walne zgromadzenie tworzą wszystkie należące do stowarzyszenia osoby (członkowie). Zbierają się oni w określonym miejscu i czasie, by podjąć wszelkie decyzje dotyczące organizacji. Organ ten funkcjonuje zgodnie z treścią statutu. Przy dużej ilości członków możliwe jest zorganizowanie zebrania delegatów.

Do podejmowania decyzji w bardziej bieżących, niekiedy codziennych sprawach stowarzyszenia, tworzy się zarząd stowarzyszenia. Na zarządzie – na członkach zarządu – formalnie i zwyczajowo spoczywa większość odpowiedzialności za stowarzyszenie i za to, co się w nim dzieje.
To w jaki sposób wybiera się zarząd, ile trwa kadencja, skład oraz zasady funkcjonowania  jego pracy zapisane są w statucie stowarzyszenia. 
Zarząd stowarzyszenia może także uchwalić swój regulamin. Jest to dokument, który ma charakter nieobligatoryjny. Uchwalenie go ma na celu doprecyzowanie ogólnych przepisów znajdujących się w statucie, na przykład obowiązków poszczególnych członków zarządu. 
Zarząd składa się z od trzech do pięciu członków stowarzyszenia i powoływany jest na okres dwóch lat. W skład zarządu wchodzi prezes, wiceprezes, skarbnik i członkowie zarządu. Do głównych zadań prezesa zarządu należy, zarządzanie majątkiem i sprawami stowarzyszenia oraz kierowanie całokształtem bieżącej działalności stowarzyszenia. Ponadto to prezes reprezentuje stowarzyszenie na zewnątrz.
Zarząd stowarzyszenia spotyka się na posiedzeniach, w których powinna brać udział co najmniej połowa członków zarządu. To jak często zwoływane są posiedzenia określa statut. 
Decyzje, które podejmuje zarząd powinny być przekazywane zainteresowanym i tym, których ta decyzja dotyczy (np. konkretnemu pracownikowi) oraz komisji rewizyjnej na jej prośbę w celach kontrolnych.

Organem kontroli wewnętrznej zarządu jest komisja rewizyjna. Należy zaznaczyć że powołanie organu kontroli wewnętrznej, której rolę pełni zazwyczaj komisja rewizyjna jest obowiązkowe w stowarzyszeniach rejestrowych. Głównym zadaniem komisji rewizyjnej jest sprawowanie kontroli nad działalnością stowarzyszenia.

Fundacja

1. Fundator.
2. Zarząd Fundacji
3. Organ kontroli wewnętrznej
4. Rada programowa

Historia każdej fundacji zaczyna się od fundatora, który powołuje ją aktem notarialnym, tworzy z własnych środków fundusz założycielski, ustanawia statut i rejestruje w Krajowym Rejestrze Sądowym. Natomiast z  chwilą rejestracji fundacja staje się niezależna od fundatora, a odpowiedzialność za jej działania przejmuje organ zarządzający, którego rolę najczęściej pełni zarząd. Fundator po założeniu fundacji może włączyć się w jej działania, np. wejść w skład zarządu. Jednak musi na to zezwalać statut fundacji.

Zarząd jest jedynym obligatoryjnym organem fundacji, którego powołanie jest wymagane przez ustawę (art. 5 ust. 1). Stanowi on władzę wykonawczą fundacji, odpowiadającą za jej faktyczne codzienne działanie, reprezentuje organizację, zawiera i podpisuje umowy, podejmuje współpracę z innymi podmiotami. Odpowiada również za majątek fundacji (np. przyjmuje darowizny, podpisuje zobowiązania czy sprawozdania finansowe). Realizując cele fundacji, działa zgodnie z postanowieniami statutu oraz obowiązującym prawem. 
Pozostałe uprawnienia zarządu mogą być różne – zależą od tego, czy statut przewiduje inne organy władzy. Pierwszy skład zarządu zawsze powołuje fundator. Należy zadbać o to, by statut fundacji jasno i precyzyjnie opisywał procedurę wyboru członków zarządu – wraz z ich obowiązkami i uprawnieniami. Ustawa o fundacjach nie reguluje kwestii liczby członków zarządu fundacji – w praktyce oznacza to, że nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, z ilu osób powinien się on składać. 

Fundacja, oprócz zarządu, może mieć inne organy, np. organ kontroli wewnętrznej (obowiązkowy, jeśli fundacja zamierza ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego). Zadaniem wewnętrznego organu nadzoru jest kontrolowanie działalności zarządu. Statut organizacji powinien szczegółowo określać, na czym ma polegać i czego ta kontrola ma dotyczyć.

Rada programowa jest organem nieobowiązkowym, który pełni funkcję doradczą i merytoryczną. Powołuje się ją w celach opiniujących, wspierających i honorowych. Zasiadają w niej z reguły osoby znane, o ugruntowanej pozycji, sympatyzujące z fundacją i wspierające ją swym prestiżem. Rada programowa działa zgodnie z zapisami statutu. Wskazane jest również posiadanie przez radę programową regulaminu, który określa kompetencje, tryb działania i pracy, sposób pracy, podejmowanie uchwał, prawa i obowiązki, itp.

Działasz w organizacji pozarządowej i chcesz wiedzieć więcej o organach statutowych? Jakie akty prawne regulują działanie organów statutowych? Na czym polega rola organu kontroli wewnętrznej? Kto może zostać fundatorem? Potrzebujesz konsultacji? Umów się na bezpłatne spotkanie z doradcą. Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się na doradztwo już dziś!

Źródło: www.poradnik.ngo.pl, www.fundacjarc.org.pl
Foto: www.pexels.com