20-lecie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – czy jesteśmy gotowi na zmiany?

W tym roku minęło 20 lat od uchwalenia Ustawy działalności pożytku publicznego i wolontariatu. Ustawa wprowadziła ważne i uniwersalne zasady współpracy sektora publicznego i pozarządowego. Jednak po tylu latach potrzebna jest rewizja niektórych przepisów i konieczność dostosowania ich do obecnych warunków. 
O oczekiwaniach społeczników w związku z wprowadzeniem potrzebnych zmian rozmawialiśmy z Dominiką Błaszczyk, prezeską Fundacji Lokalnych Inicjatyw Społecznych.

Konstytucja sektora społecznego – tak wśród NGOsów nazywana jest Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Ustawa została uchwalona 24 kwietnia 2003 roku. Prace nad nią trwały 7 lat.

Przepisy, które weszły w życie 29 czerwca uregulowały działalność pożytku publicznego, w tym (ale nie tylko) organizacji pożytku publicznego (OPP), oraz sposób sprawowania nadzoru nad działalnością pożytku publicznego. Ustawa zawiera także prawną regulacją warunków realizacji świadczeń przez wolontariuszy i sposób korzystania z tych świadczeń. Warto dodać, że ustawa wprowadziła do polskiego systemu prawnego pojęcie wolontariatu.

Przez 20 lat w Polsce nastąpiło wiele zmian, w tym zmiany związane z wejściem Polski do Unii Europejskiej,  przeprowadzono w tym czasie wiele reform systemowych oraz wprowadzono wiele nowych regulacji prawnych. Dlatego zdaniem społeczników, zapisy ustawy wymagają przeanalizowania i dyskusji.

W jakich obszarach te zmiany są najbardziej potrzebne i jak miałyby one wyglądać, zapytaliśmy Dominikę Błaszczyk, prezeskę Fundacji Lokalnych Inicjatyw Społecznych, która posiada wieloletnie doświadczenie w pracy w trzecim sektorze oraz w realizacji projektów z zakresu wsparcia NGO i ekonomii społecznej.

Dominika Błaszczyk: Znajdujemy się w specyficznych czasach, bo najpierw walczyliśmy z pandemią, teraz wspieramy Ukrainę i ich rodaków. A przed nami kolejne duże wyzwanie, bo świat stoi przed wielką rewolucją cyfrową związaną z rozwojem sztucznej inteligencji i nikt nie wie jak będzie wyglądać nasza przyszłość i z jakimi wyzwaniami oraz problemami będziemy zmuszeni się zmagać w kontekście globalnym, jak i lokalnym. Współpraca różnych sektorów, szczególnie w dzisiejszych czasach, jest więc nieoceniona. Ostatnie lata pokazały także, jak ważną rolę odgrywają organizacje pozarządowe, jak szybko mogą zareagować na sytuacje kryzysowe, zaktywizować społeczność do działania oraz wspierać osoby potrzebujące. Sądzę, że bez pracy pozarządowców nie poradzilibyśmy sobie jako państwo i społeczeństwo tak dobrze, jak z ich zaangażowaniem – sektor pozarządowy stanął na wysokości zadania i pokazał to nie jeden raz. 

Z drugiej strony organizacje pozarządowe wykonują wiele innych stałych czy cyklicznych zadań nastawionych na m. in. uatrakcyjnianie i podwyższanie jakości życia codziennego, rozwiązywanie problemów społecznych czy zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnych. Jest wiele obszarów określonych w Ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w których organizacje pozarządowe działają i często te zadania realizują we współpracy z administracją publiczną, na co właśnie pozwala wymieniona ustawa o pożytku. 

Świat się jednak zmienia i z pewnością warto przyjrzeć się poszczególnym zapisom ustawy i zastanowić się nad tym czy i jakie wprowadzić zmiany. Zmiany te jednak powinny być przemyślane, dostosowane do aktualnych potrzeb organizacji pozarządowych i oczywiście szeroko skonsultowane z przedstawicielami trzeciego sektora. Są już zespoły czy specjaliści, którzy tym tematem się zajęli, przeanalizowali ustawę i zaproponowali rekomendacje oraz propozycje zmian do ustawy. Jest to np. Samorządowy Okrągły Stół z Wrocławia czy Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych. Popieram, wskazaną w rekomendacjach, potrzebę usprawnienia pracy organizacji oraz współpracy między administracją publiczną a organizacjami pozarządowymi. System prawny nie jest dostosowany do specyfiki działania organizacji pozarządowych i zasad współpracy pomiędzy sektorem pozarządowym i publicznym, co uwidoczniły ostatnie sytuacje kryzysowe. 

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych wymienia obszary, w których niezbędna jest dyskusja. Głównym jej celem ma być stworzenie realnego partnerstwa między administracją publiczną a organizacjami społecznymi. 

Jako priorytetowe OFOP wymienia:

1. Konieczność wyodrębnienia mechanizmów finansowania aktywności obywatelskiej rozumianej jako realizacja prawa do zrzeszania się i oddolnych inicjatyw obywateli – od zlecania realizacji zadań publicznych rozumianego jako realizacja zasady pomocniczości. Identyczne procedury nie powinny być stosowane do zadań mających na celu pobudzenie aktywności obywatelskiej.
2. Konieczność zapewnienia udziału sektora społecznego w kreowaniu i monitorowaniu zadań publicznych poprzez stworzenie ustawowych mechanizmów. Chodzi o uproszczenie i uporządkowanie programów rozwoju społecznego (programy ustawowe, program współpracy etc.) na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym oraz wprowadzenie zasad realnego udziału sektora społecznego na poszczególnych etapach kreowania programów społecznych.
3. Konieczność uznania sektora społecznego za pełnoprawnego realizatora zadań publicznych w celu ograniczenia biurokratyzacji życia społeczno-gospodarczego oraz przywrócenie obywatelom roli pierwszych wykonawców na ich rzecz
4. Konieczność uporządkowania zakresu zadań przekazywanych przez administrację publiczną dla sektora społecznego – chodzi przede wszystkim o spójność zapisów szeregu ustaw określających podmiotowo i przedmiotowo zakres przekazywanych zadań, tak aby regulacje ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie były podstawą definiowania działań w innych aktach prawnych.
5. Konieczność modyfikacji zasad przekazywania realizacji zadań publicznych – między innymi chodzi o wprowadzenie możliwości zakupu towarów i usług zastrzeżonych wyłącznie dla sektora społecznego.
6. Konieczność wprowadzenia mechanizmów, które umożliwią elastyczne i proste przekazywanie zadań.
7. Konieczność zbudowania mechanizmów, które zapewnią stabilność relacji i uczciwego liczenia kosztów pracy.
8. Konieczność wprowadzenia jednoznacznych rozstrzygnięć podatkowych tak aby nie generować dodatkowych obciążeń kosztowych przy realizacji zadań o charakterze niekomercyjnym w zakresie CIT i VAT.
9. Wprowadzenie do obowiązującego prawa możliwości tworzenia finansowego partnerstwa publiczno-społecznego jako równorzędnego do konkursów i przetargów, które obecnie jest ujęte jedynie w procedurach projektów finansowanych ze środków UE, zupełnie zaś nieznane w finansowaniu samorządowym.
10. Konieczność wsparcia ze środków publicznych rozwoju potencjału organizacji pozarządowych. Wsparcie to mają zapewnić przejrzyste rozwiązania ustawowe.

Jaki efekt miałyby przynieść proponowane zmiany – na czym Wam Społecznikom najbardziej zależy?

Dominika Błaszczyk: Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadziła ogólne i uniwersalne zasady współpracy sektora publicznego i pozarządowego. Mam jednak wrażenie, że jeszcze bardzo często organizacje nie są traktowane przez administrację publiczną poważnie, jako równoprawny partner. Społecznicy chcą, by w końcu dostrzeżono i doceniono rolę organizacji. Chcą aby organizacje były traktowane jako naturalny partner dla administracji publicznej czy to centralnej czy samorządowej. Organizacje chcą być zapraszane „do stołu” na tych samych zasadach jak inni partnerzy, strony dialogu społecznego, a nie przy okazji albo dlatego, że się dopraszały. Ważne jest też wprowadzenie rozwiązań ułatwiających działalność organizacji i takich, które zapewnią większą stabilność ich działania.

Pełną treść ustawy można przeczytać TUTAJ.

Jeśli chcesz być na bieżąco – zapisz się do naszego Newslettera!

Źródło: www.ofop.eu