Co z tą Odrą?

Ostatnia katastrofa ekologiczna na Odrze uwidoczniła potrzeby pilnych zmian w polskiej gospodarce wodnej. Odra to druga co do wielkości rzeka w Polsce i jedna z największych rzek w Unii Europejskiej. To dom miliardów stworzeń. Pierwsze śnięte ryby na Odrze w Oławie zaobserwowano pod koniec lipca. 

Katastrofa

To ogromna katastrofa ekologiczna marginalizowana wciąż przez rząd naszego kraju. Udokumentowano śnięcie ponad 249 ton ryb różnych gatunków, w tym podlegających ochronie, a także mięczaków. Aby zrewitalizować zatrutą przez człowieka Odrę, nie wystarczy wpuścić do niej nowe ryby. Co więcej, zarybianie może spowodować odwrotne skutki i dalsze straty. Ta dramatyczna sytuacja wymaga kompleksowego programu odnowy i rewitalizacji Odry, opartego na najnowszej wiedzy naukowej.
Najstarsze zatrute ryby miały nawet 30 lat – to jest czas, którego ekosystem będzie potrzebował na powrót do równowagi. Przy tym nie znamy wtórnych skutków skażenia rzeki dla ludzi i środowiska. 

Raporty

Niemcy i Polska opublikowały 30 września 2022 odrębne raporty na temat przyczyn katastrofy ekologicznej w Odrze, jaka miała miejsce latem bieżącego roku. Choć jeszcze w sierpniu oba kraje powołały wspólną komisję ekspertów do zbadania tej sprawy, nie zdecydowano się na sporządzenie jednego dokumentu.

Zarówno polscy, jak i niemieccy eksperci wskazują w swych raportach, że ryby w Odrze zabiła toksyna, wytwarzana przez algę Prymnesium parvum, nazywana też złotą algą. Inaczej jednak układają się odpowiedzi na pytanie dotyczące powodu zakwitu algi w Odrze.

Według niemieckiego Ministerstwa Środowiska, to, dlaczego zawartość soli w Odrze, sprzyjająca zakwitowi alg, wzrosła tak nagle, musi zostać wyjaśnione przez polską stronę.
„Śnięcie ryb w Odrze to poważna katastrofa ekologiczna. Została spowodowana działalnością człowieka, to główny wniosek z badań: W opinii ekspertów zrzuty soli są przyczyną śnięcia ryb” – oświadczyła niemiecka minister środowiska, cytowana w komunikacie prasowym. 

Polscy eksperci przedstawili swoje wnioski, które w kwestii przyczyn zasolenia rzeki nie są całkiem zbieżne z oceną niemieckiego raportu. Według profesor Agnieszki Kolady, kierowniczki Zakładu Ochrony Wód w Instytucie Ochrony Środowiska, „czynnika zewnętrznego nie można ani potwierdzić ani wykluczyć”. 

Jak wskazuje  Analiza ekspercka„Wstępnego raportu rządowego zespołu ds. sytuacji na rzece Odrze”, (WWF Polska, październik 2022) autorzy tego raportu rządowego nie odnoszą się jednak w sposób bezpośredni do pierwotnych, źródłowych przyczyn katastrofy ekologicznej. Przemilcza się fakt, że to działalność człowieka – pośrednio lub bezpośrednio – doprowadziła do tragedii. 

Natomiast organizacja ekologiczna Greenpeace opublikowała raport, w którym twierdzi, że przyczyną katastrofy były zrzuty słonej wody z polskich kopalni. Twierdzi również, że – „Po polskiej stronie jakość wody i firmy odprowadzające ścieki nie są konsekwentnie nadzorowane. Spółki górnicze i innych sektorów przemysłu są kontrolowane tylko na papierze”.

Zaleceniem niemieckich ekspertów jest wstrzymanie prac regulacyjnych Odry, na co polska minister środowiska się nie zgodziła.

Kongres Wodny

25 października w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu odbył się Kongres Wodny organizowany przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Nadzór merytoryczny nad wydarzeniem sprawowało Ministerstwo Infrastruktury, a tematem przewodnim miał być potencjał, rozwój, wyzwania i perspektywy dla gospodarki wodnej. Przewidzianych zostało 5 paneli dyskusyjnych dotyczących wyzwań i perspektyw, jakie stoją przed gospodarką wodną w dobie zmian klimatu.
Jednocześnie zaprezentowane zostały postulaty NGOsów, dotyczące najpilniejszych działań dla Odry. Pod apelem podpisało się ponad 50 organizacji zrzeszonych w Koalicji Ratujmy Rzeki i w Koalicji Czas na Odrę, a także Polski Związek Wędkarski, ClientEarth Polska i Fundacja Frank Bold.

Koalicja Ratujmy Rzeki 

powstała w 2016 roku jako platforma współpracy organizacji społecznych, grup nieformalnych i osób, w tym ekspertów i naukowców, na rzecz ochrony rzek i ich walorów przyrodniczych, naturalnej retencji, szerokiej skali renaturyzacji cieków, ochrony i przywracania ciągłości ekologicznej rzek, dostosowania planów rozwoju sektorów gospodarki (w tym żeglugi) do rzek. Do KRR należy 51 organizacji oraz 36 osób i przedstawicieli grup nieformalnych. 

Koalicja Czas na Odrę

Międzynarodowe partnerstwo trzech koalicji organizacji społeczeństwa obywatelskiego, które działają dla ochrony rzek. Wspólny cel to ratowanie ekosystemów rzecznych, ich rozwój, zachowanie naturalnej równowagi i powstrzymanie destrukcyjnych zmian w biegu rzek. Działa od 1998 roku. Opowiada się za stałą ochroną Odry i jej zlewni dla Czech, Niemiec i Polski. Opowiada się również za zrównoważonym rozwojem w dorzeczu Odry. Sprzeciwia się zaś budowie międzynarodowej drogi wodnej E30 i budowie kanału Dunaj-Odra-Łaba.
Partnerstwo zawarły trzy podmioty – Koalice pro řeky z Czech, Koalicję Ratujmy Rzeki z Polski oraz Aktionsbündnis lebendige Oder z Niemiec.

Postulaty

Postulat odstąpienia od regulacji Odry poparły także środowiska naukowców z dwóch komitetów naukowych PAN oraz Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego. Organizacje społeczne, prawnicze oraz naukowcy sprzeciwiają się rządowym planom kanalizacji rzek w Polsce.

Przedstawiciele i przedstawicielki organizacji społecznych podpisali się pod postulatami:

1. Wstrzymania wszelkich prac i planów regulacyjnych – zaniechania budowy dróg wodnych, zbiorników wodnych i innych obiektów piętrzących na Odrze i innych rzekach i przekształcania zbiorników suchych na retencyjne. Skierowania funduszy na renaturyzację rzek, odbudowę naturalnej retencji zlewniowej, systemy oczyszczania wód przemysłowych i zasolonych. 
2. Przygotowania i wdrożenia programu renaturyzacji doliny Odry i zwiększenia jej odporności, wypracowanego na bazie wiedzy naukowej w gronie ekspertów. 
3. Objęcia rzek siecią stałego monitoringu, realizowanego przez automatyczne stacje pomiaru z systemem przesyłania danych, odpowiednio wcześnie wykrywającego zaburzenia równowagi ekologicznej. Przywrócenia stałego monitoringu wszystkich wskaźników stanu środowiska wodnego, z którego zrezygnowano od 2021 r., opóźniając wykrycie zatrucia Odry. 
4. Przywrócenia gospodarowania wodami do zakresu właściwości ministra właściwego ds. środowiska. Aktualnie zarządzanie wodami leży w gestii ministra właściwego ds. infrastruktury, odpowiedzialnego za realizację inwestycji hydrotechnicznych i żeglugowych, a nie ochronę przyrody i środowiska. 

Zrzutka – #ODRAtujmy Odrę!

#ODRAtujmy Odrę! – zrzutka na niezależny, społeczny program odnowy ekosystemu rzeki 

– trwa zbiórka funduszy na przygotowanie i zrealizowanie niezależnego od państwa społecznego programu odnowy rzeki Odry.

Czym są działania rzecznicze? Jakie możliwości działań ma koalicja organizacji pozarządowych? Co gdy organizacje społeczne sprzeciwiają się rządowym planom? Jak można wpływać na prawo i polityki publiczne? Zapraszamy do kontaktu. Umów się na bezpłatne spotkanie z doradcą. Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się na doradztwo już dziś!

Źródło: www.wroclaw.wody.gov.pl, www.eko-unia.org.pl, www.dw.com, www.saveoder.org, www.koaliceproreky.cz, www.dnr.de, www.ratujmyrzeki.pl, www.wwf.pl, www.zrzutka.pl/odratujmy