O zagrożeniach pracy w NGO i nieformalnych ruchach społecznych

Organizacje pozarządowe, jak i ruchy nieformalne, odgrywają ogromną rolę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, w budowaniu poczucia wspólnoty czy niesieniu pomocy potrzebującym. Działacze sektora NGO w swojej pracy napotykają trudności o różnym podłożu. Coraz częściej jednak borykają się z problemami wypalenia, obniżonego nastroju czy kryzysu psychicznego. Nie mogą przy tym liczyć na wystarczające wsparcie w organizacjach. Organizacje i ruchy rzadko bowiem mają wypracowane odpowiednie procedury zapobiegania i pomocy w takich sytuacjach. W 2020 roku problematyka ta została szerzej zbadana, z czego wnioski przytaczamy poniżej. 

O przeprowadzonym badaniu

Omawiane tu badanie – „Wyzwania i zagrożenia pracy w NGO i nieformalnych ruchach społecznych” – było skierowane właśnie do osób działających w organizacjach pozarządowych lub nieformalnych ruchach społecznych. Badanie pod kierownictwem Marzeny Cypryańskiej-Nezlek zostało przygotowywane wspólnie z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO Adam Bodnar), SWPS Uniwersytetem Humanistycznospołecznym oraz Fundacją Stabilo i Portalem NGO.pl.

Badanie zostało zrealizowane online w dniach 20-27 stycznia 2020 roku na profesjonalnej platformie badawczej Qualtrics w ramach abonamentu Uniwersytetu SWPS. Link do ankiety był zamieszczony na stronie www.rpo.gov.pl oraz przesyłany do różnych organizacji pozarządowych i ruchów nieformalnych.

Badanie miało charakter ilościowy i zrealizowane zostało zgodnie z zasadami etyki badań naukowych. Udział w badaniu był całkowicie anonimowy.

W badaniu analizowano m.in.: psychologiczny dystres (na podstawie pytań dotyczących lęku i symptomów depresji) i wypalenie oraz ich związek z poziomem odczuwanej wrogości i doświadczanej przemocy, poziomem stresu, presją w organizacji/ruchu, poczuciem sprawstwa, satysfakcją z pracy. Analizowano również zależność między poziomem wsparcia w organizacjach i ruchach i poziomem psychologicznego dystresu oraz wypalenia. 

Wyniki badania

W badaniu wzięło udział 918 osób, z czego 75% stanowiły osoby z organizacji pozarządowych (średnia wieku: 40), a 25% – osoby z nieformalnych ruchów społecznych (średnia wieku: 43). W całej próbie około 70% stanowiły kobiety. Większość (71%) uczestników badania miała wykształcenie wyższe.
Wyniki badania są spójne z ogólnym przekonaniem, że działalność w organizacjach pozarządowych i ruchach oddolnych jest w znacznym stopniu motywowana wewnętrznie (tzn. motorem działań są wartości, poczucie misji, potrzeba celu i sensu). Zdecydowana większość (ponad 90% uczestników badania) utożsamia się z misją organizacji lub ruchu, w którym działa.
Zdecydowana większość uczestników badania (ponad 70%) deklaruje też, że czerpie z pracy/działalności satysfakcję oraz znajduje w niej cel i sens. Aż 91% osób wiąże swoją działalność w organizacji/ruchu z poczuciem misji. 

Niezależnie od pozytywnych aspektów jak poczucie misji i celu, działalność w organizacjach i ruchach może wiązać się też z wieloma trudnościami i problemami. Powszechnym problemem jest zmęczenie i stres. Aż 43% uczestników czuje się zestresowana bardzo lub ekstremalnie! Jedynie 25% osób odczuwa stres w małym stopniu lub wcale. Przedłużający się stres jest jednym z podstawowych czynników, które sprzyjają wypaleniu. Spójnie z literaturą przedmiotu wyniki badania wskazują, że wśród osób działających w organizacjach pozarządowych i ruchach nieformalnych poziom odczuwanego stresu jest dodatnio i silnie związany z poziomem wypalenia. 

Wyniki badania wskazują wysoki poziom wyczerpania fizycznego i emocjonalnego. W okresie ostatnich 7 tygodni około 44% uczestników czuło wyczerpanie fizyczne często lub bardzo często, z czego 8% niemal codziennie. Duża część uczestników badania (około 38% osób) czuła się wypalona często lub bardzo często, z czego 9% każdego dnia. 

W badaniu analizowano też inne czynniki, które mogą sprzyjać wypaleniu i stanowią ryzyko dystresu emocjonalnego. Na przykład, niemal połowa uczestników badania odczuwa presję, by pracować więcej oraz ma poczucie, że osiąga mniej niż powinna. Interesujące są wyniki dotyczące poczucia sprawstwa (przekonanie, że można wpływać na bieg wydarzeń). Choć generalnie większość uczestników badania nie traci poczucia, że to co robi ma sens, ani przekonania, że może pozytywnie zmieniać rzeczywistość, to aż 40% osób ma wrażenie, że „wali głową w mur”. Uwagi zawarte w komentarzach wskazują, że wielu osobom doskwiera brak wsparcia ze strony samorządów i administracji rządowej oraz brak odpowiednich regulacji systemowych, a czasami wręcz celowe utrudnianie działalności. Brak wsparcia systemowego może rodzić bolesne poczucie bezsilności i bezradności.
W badaniu analizowano też poziom doświadczanej wrogości oraz przemocy. Spośród analizowanych źródeł wrogości, najczęściej doświadczaną wrogością jest wrogość ze strony obcych ludzi oraz administracji i polityków (uśrednione wskaźniki na poziomie grupy). Wrogość ze strony polityków/polityczek często lub niemal codziennie odczuwa 41% osób z ruchów nieformalnych i 25% osób z organizacji pozarządowych, a ze strony obcych ludzi 30% osób z ruchów i 18% osób z organizacji pozarządowych. 

Wrogość wewnątrz organizacji jest odczuwana nieco silniej w organizacjach pozarządowych niż w ruchach, natomiast wrogość z zewnątrz jest odczuwana nieco silniej w ruchach niż w organizacjach pozarządowych. Jednak wrogość wewnątrz organizacji sprzyja wypaleniu bardziej niż wrogość z zewnątrz.

Wyniki badania wskazują brak wystarczającego wsparcia w organizacjach i ruchach dla osób doświadczających przemocy i/lub będących w kryzysie zdrowia psychicznego. Jedynie 7-9% osób przyznało, że ich organizacja/ruch ma wypracowane procedury pomocowe (nie mając przy tym wątpliwości, czy te procedury są efektywne). Jedynie 16% osób została przeszkolona, czy choćby poinformowana, jak radzić sobie z potencjalnymi zagrożeniami związanymi z działalnością w organizacji/ruchu. Jedynie 20% osób wie, do kogo w organizacji/ruchu zwrócić się o pomoc w przypadku doświadczania przemocy lub kryzysu psychicznego związanego z pracą/działalnością w organizacji/ruchu 

Co ważne, wyniki badania pokazały, że poziom wypalenia oraz dystresu emocjonalnego jest niższy wśród tych uczestników badania, którzy mogą liczyć na wsparcie w organizacji w porównaniu do osób, które nie mogą liczyć na takie wsparcie. To samo dotyczy poczucia zestresowania i poczucia beznadziei. Z kolei satysfakcja z pracy i wigor w pracy są wyższe wśród osób, które mogą liczyć na wsparcie w organizacji w porównaniu do osób, które nie mogą liczyć na takie wsparcie. 

Jak wspierać członków organizacji zmagających się z wypaleniem zawodowym? Jak wypracować procedury pomocowe organizacji dla osób w kryzysie? Jak skutecznie motywować? Twoja organizacja ma trudność z zaangażowaniem członków? Chcesz zdiagnozować przeszkody? Zapraszamy do kontaktu. Lokalne Inkubatory NGO, działające na terenie Dolnego Śląska, oprócz usług doradczych świadczą nieodpłatne usługi TUTORINGU. Oferujemy wsparcie organizacji „szyte na miarę” i w pełni dostosowane do aktualnych potrzeb organizacji. Dzięki diagnozie i kompleksowemu wsparciu, Twoja organizacja będzie mogła odkryć braki i bariery rozwojowe, poszukać własnej ścieżki rozwoju oraz wprowadzić zmiany. Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się już dziś! 

Źródło: 
Cypryańska, M. (2020). Wyzwania i zagrożenia pracy w NGO i nieformalnych ruchach społecznych. Raport z badania. www.rpo.pl [data pobrania 29.09.2022r.];
www.bip.brpo.gov.pl