Raport o stanie zapewniania dostępności w Polsce

Program Dostępność Plus to pierwsze  ujęcie tematyki dostępności w Polsce. Jego celem jest zapewnienie swobodnego dostępu do dóbr, usług oraz możliwości udziału w życiu społecznym i publicznym osób o szczególnych potrzebach. Rządowy Program Dostępność Plus 2018-2025 został przyjęty Uchwałą nr 102/2018 Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2018 r. Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami jest kluczowym elementem rządowego Programu. Wprowadza ona obowiązek raportowania stanu zapewniania dostępności  przez każdy podmiot publiczny. Główne zasady tego procesu zostały opisane w art. 11 ustawy. 

Art. 11.

1. Podmiot publiczny przekazuje co 4 lata, najpóźniej do dnia 31 marca danego roku, raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w danym podmiocie, i publikuje go na swojej stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej, a jeżeli nie ma strony podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej – na swojej stronie internetowej.
2. Raport, o którym mowa w ust. 1, zawiera:
1) informacje w zakresie spełniania przez dany podmiot, w ramach prowadzonej działalności, minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6;
2) w każdym przypadku zapewnienia dostępu alternatywnego zgodnie z art. 7 – analizę uzasadniającą brak zapewnienia dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami.
3. Raport, o którym mowa w ust. 1, jest przygotowywany na formularzu opracowanym przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego i udostępnionym na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej tego ministra.
4. Raport, o którym mowa w ust. 1, jest przekazywany do:
1) ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego – w przypadku raportów przygotowywanych przez podmioty publiczne będące organami, o których mowa w art. 5 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2096 oraz z 2019 r. poz. 60, 730 i 1133), oraz inne podmioty publiczne o ogólnokrajowym zasięgu działania;
2) właściwego miejscowo wojewody – w przypadku raportów przygotowywanych przez podmioty publiczne inne niż podmioty, o których mowa w pkt 1.
5. Raporty przygotowywane przez podmioty publiczne będące organami, o których mowa w art. 5 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, zawierają także informacje zbiorcze o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie działalności jednostek podległych oraz nadzorowanych przez te organy.
6. Wojewoda, w terminie do dnia 30 czerwca danego roku, przygotowuje zbiorczy raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami na terenie danego województwa, uwzględniający dane z raportów, o których mowa w ust. 4 pkt 2, i przekazuje go ministrowi właściwemu do spraw rozwoju regionalnego.
7. Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, na podstawie raportów podmiotów, o których mowa w ust. 4 pkt 1, i zbiorczych raportów o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami na terenie danego województwa przygotowuje, w terminie do dnia 30 listopada danego roku, raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w kraju i przekazuje go do zaopiniowania Radzie Dostępności, o której mowa w art. 13.
8. Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, po uzyskaniu opinii, o której mowa w ust. 7, przedkłada raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w kraju do wiadomości Rady Ministrów.
9. Raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w kraju zawiera w szczególności:
1) analizę stanu zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne;
2) ocenę skuteczności działań mających na celu zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne;
3) rekomendacje dla poprawy zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne, w tym w zakresie zmian przepisów prawa oraz dokumentów dotyczących zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. 

Badanie dostępności 

Raport o stanie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami przez podmioty publiczne w Polsce – według stanu na 1 stycznia 2021 r., przygotowano m.in. w oparciu o wyniki badania zrealizowanego przez Główny Urząd Statystyczny na zlecenie Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej. Okres sprawozdawczy za jaki składany jest raport obejmuje okres od 20 września 2019 r. do 1 stycznia 2021 r.
Według art. 11 Ustawy  z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, podmioty publiczne muszą sporządzać raporty o zapewnieniu dostępności i publikować je w BIP co cztery lata. Następnego więc raportu możemy spodziewać się w roku 2025.

Jest to pierwszy raport o stanie zapewniania dostępności w kraju. Niemożliwe jest bezpośrednie porównanie wyników badania na poziomie ilościowym, nie dysponujemy żadnymi wiarygodnymi danymi na temat dostępności podmiotów publicznych sprzed przeprowadzenia tego badania. Trudno też przypisać obecny stan bezpośrednio wpływom obu ustaw (Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, Ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych), ponieważ nie znamy stanu faktycznego z okresu poprzedzającego ich uchwalenie i wejście w życie. 

Podstawowym narzędziem pozyskania danych był formularz elektroniczny raportu udostępniony w portalu sprawozdawczym GUS, który podmioty publiczne miały obowiązek wypełnić i przekazać do 31 marca 2021 r. 

Badanie Dostępności 2021 objęło łącznie 57 574 podmiotów (wraz z jednostkami im podległymi i nadzorowanymi), 114 652 budynków, 67 401 stron www i aplikacji mobilnych i 3741 miejscowości. W województwie dolnośląskim 3784 podmiotów publicznych złożyło raport o stanie zapewniania dostępności.

W badaniu przyjęto, że ochotnicze straże pożarne (OSP), mające status organizacji pozarządowych, jednak w większości finansowane przez gminy i inne podmioty publiczne i często użytkujące budynki przekazane im przez gminy na podstawie użyczenia – traktowano jako podmiot publiczny, mający obowiązek zapewnienia dostępności i przekazania raportu (jeśli jest w ponad 50% finansowana ze środków publicznych). 

Wyniki badania

Wyniki badania dostępności podmiotów publicznych pokazują, że większość z nich nadal jest w dużej mierze niedostosowana do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, a w szczególności osób z niepełnosprawnościami. Średnia ze wszystkich obszarów zapewniania dostępności wyniosła ok. 41%.
Warto podkreślić niewielki poziom zróżnicowania wartości tego wskaźnika dla poszczególnych regionów – od 38% w województwie podkarpackim do 43% w województwie mazowieckim i łódzkim.

Rodzaje dostępności 

Jeśli chodzi o rodzaje dostępności to średnio dla całego kraju najwyższy poziom dostępności podmioty publiczne uzyskały w zakresie dostępności cyfrowej. Wartość tego wskaźnika na poziomie 0,49 wskazuje, że podmioty publiczne zapewniają dostępność cyfrową w ok. 50% w stosunku do nałożonych na nie wymagań. Mimo wszystko należy określić ten poziom jako zdecydowanie niewystarczający i nie dający gwarancji poszanowania praw osób ze szczególnymi potrzebami, a w szczególności osób z niepełnosprawnościami w dostępie do informacji czy usług świadczonych w sposób cyfrowy. Ma to szczególne znaczenie we współczesnym świecie, gdzie przy istotnym rozwoju technologii komunikacyjnych, upowszechnieniu Internetu i sytuacji pandemii ograniczane były kontakty bezpośrednie na rzecz komunikacji mailowej i cyfrowej. 

Średni wskaźnik dostępności architektonicznej wyniósł dla całego kraju 0,43, tym samym poziom dostępności architektonicznej podmiotów publicznych to ok. 43%. Również w tym przypadku należy uznać to za wynik zdecydowanie niezadowalający – choć najmniej zaskakujący. Kwestie związane z zapewnieniem dostępności architektonicznej są najbardziej kosztochłonne i budzą najwięcej obaw po stronie podmiotów publicznych. O ile koszty zapewnienia dostępności cyfrowej są znacznie niższe i po przygotowaniu adekwatnie skonstruowanej strony internetowej (wg określonych reguł – zgodnie z międzynarodowym standardem WCAG) ograniczają się do umieszczania na niej odpowiednio przygotowanych materiałów i publikacji, o tyle w przypadku dostępności architektonicznej w dużym stopniu mogą rodzić już wydatki inwestycyjne, których poniesienie nie zawsze jest możliwe w krótkim czasie.
Średnio 29,16% podmiotów publicznych w Polsce zadeklarowało, że zapewniło w budynkach wolne od barier poziome i pionowe przestrzenie komunikacyjne. 

Poziom dostępności informacyjno-komunikacyjnej okazał się najniższy – wartość wskaźnika dla Polski wyniosła bowiem tylko 0,31, co oznacza że podmioty publiczne zapewniają ją w ok. 31%. To również jest związane bezpośrednio z charakterem obowiązków wchodzących w skład dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Wskazany wśród nich obowiązek np. zapewniania usługi tłumacza języka migowego czy tłumacza asystenta nie jest bowiem – mimo istnienia już od wielu lat ustawy o języku migowym i innych środkach komunikowania się – realizowany i ogranicza się do poszukiwania takiej usługi dopiero, kiedy pojawi się klient wymagający tego rodzaju wsparcia. 

Obszary dostępności 

Zebrane raporty, oprócz regionów i rodzajów dostępności, zostały również podzielone na 5 głównych kategorii, w oparciu o obszar zapewniania dostępności: ochrona zdrowia, edukacja, administracja samorządowa, administracja rządowa, kontrola i ochrona prawa. 

Spośród analizowanych obszarów, najwyższy ogólny poziom dostępności prezentują publiczne placówki systemu ochrony zdrowia (0,50), które osiągnęły też zdecydowanie najwyższy poziom dostępności architektonicznej (0,67) co niewątpliwie cieszy, ponieważ osoby ze szczególnymi potrzebami i niepełnosprawnościami najczęściej korzystają właśnie z placówek służby zdrowia.
Najwyższy wskaźnik dostępności cyfrowej (0,57) uzyskały natomiast organy kontroli i ochrony prawa, co pokazuje, że polski wymiar sprawiedliwości jest w większości dostępny cyfrowo, co z pewnością ułatwia prowadzenie spraw i postępowań przez sądy, trybunały czy NIK.
W zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej najwyższy wynik uzyskały podmioty administracji rządowej – 38%.

Podsumowanie

Nadal więc nie istnieją urzędy administracji w pełni dostępne czyli wolne od barier, rozwiązań lub niedogodności ograniczających lub wręcz uniemożliwiających korzystanie z nich przez osoby z niepełnosprawnościami na zasadzie równości z innymi osobami.

Badanie było z jednej strony wsparciem podmiotów publicznych w realizacji obowiązków nałożonych ustawą tj. raportowania co 4 lata stanu spełniania wymagań w zakresie trzech ww. rodzajów dostępności, z drugiej jego wyniki stanowią ważne źródło danych na temat potrzeb w zakresie koniecznych usprawnień w podmiotach publicznych aby uczynić je przyjaznymi dla osób z niepełnosprawnościami i nie tylko.

Badanie i raport o zapewnieniu dostępności w pewnym stopniu przyczyniły się do wzrostu świadomości wymogów w zakresie dostępności obowiązujących podmioty publiczne. Zaś jednym z kluczowych osiągnięć samego Programu Dostępność Plus jest włączenie tematu dostępności do dyskursu publicznego. 

Chcesz wiedzieć więcej? Potrzebujesz konsultacji w zakresie dostępności? Masz wątpliwości? Czy raportowanie o stanie zapewnienia dostępności dotyczy też Twojej organizacji? Zapraszamy do bezpłatnych spotkań z naszymi doradcami. Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się na doradztwo już dziś! 

Źródło: www.funduszeeuropejskie.gov.pl