Biała Księga i rekomendacje Samorządowego Okrągłego Stołu w związku z kryzysem migracyjnym

Kobiety i dzieci stanowią 96% uchodźców zarejestrowanych w Polsce. Dane wygenerowane zostały w oparciu o rejestrację numeru PESEL, wydawanego uchodźcom na podstawie Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Z badań ankietowych (REACH, 2022) wynika, że 53% uchodźców ukraińskich planuje pozostać w Polsce do zakończenia działań wojennych, jednak aż 31% z nich nie jest w stanie określić swoich planów pobytowych. Polska jest drugim po Turcji krajem goszczącym najwięcej uchodźców na świecie. Jak podaje Straż Graniczna, od wybuchu wojny do Polski z Ukrainy wjechało 3,771 mln osób (stan z dn. 02.06.2022). Na terytorium Unii Europejskiej będzie wkrótce znajdowało się nawet do 7 mln osób z Ukrainy, głównie kobiet i dzieci. 

Praca w podstolikach podczas Samorządowego Okrągłego Stołu rozpoczęła się już 18 kwietnia i zakończyła warsztatami 8 maja, dzień przed głównym wydarzeniem, o którym pisaliśmy już w jednym z artykułów. Do prac nad diagnozą systemowego wsparcia uchodźców z Ukrainy zaproszonych zostało 115 uczestników. Byli wśród nich przedstawiciele urzędujących władz samorządowych, strony społecznej, eksperci ze świata nauki, nauczyciele, lekarze, pracownicy służb publicznych (instytucji państwowych i samorządowych) oraz przedstawiciele biznesu. Praca ekspertów skoncentrowana była wokół ośmiu zagadnień tematycznych, które tworzyły oś każdego stolika. W ramach każdego tematu, wyodrębniono obszary problemowe. Ponad 220-stronnicowe opracowanie zawiera pełne rekomendacje najpotrzebniejszych zmian w związku z kryzysem migracyjnym w naszym kraju.
Pełen tekst Białej Księgi – Okrągły Stół Biała Księga

Inicjatorem spotkania, które odbyło się we Wrocławiu 8-9 maja 2022 r., był Ruch Samorządowy TAK! Dla Polski. W organizację włączyło się wiele podmiotów, między innymi Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych. Organizatorzy Okrągłego Stołu czekają na termin spotkania z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesem Rady Ministrów oraz Marszałkami Sejmu i Senatu.

Zapraszamy do lektury poniższych rekomendacji, jakie skrótowo zebrane zostały z Białej Księgi:

REKOMENDACJE

1. INTEGRACJA SPOŁECZNA I DZIAŁANIA OBYWATELSKIE

Obszar problemowy – Aktywność obywatelska

1. Stworzenie spójnej i skoordynowanej polityki migracyjnej i integracyjnej, służącej rozwojowi społeczności lokalnej, przy równorzędnym włączeniu partnerów (rządu, samorządu, organizacji społecznych, w tym migranckich oraz innych partnerów społecznych), zakładające utworzenie warunków dla pełnego wykorzystania wspólnego potencjału oraz zapewnienie finansowania
2. Stworzenie systemowych, w tym finansowych, zachęt do podejmowania skoordynowanych działań w zakresie integracji na poziomie lokalnym, skierowanych do JST, NGO, szkół, uczelni wyższych, grup formalnych oraz grup nieformalnych, w szczególności w zakresie nauki języka polskiego
3. Stworzenie systemu usuwania barier w aktywności społecznej osób uchodźczych i migranckich przybywających do Polski

Obszar problemowy – Redukcja napięć i konfliktów – budowanie spójności społecznej – potrzebne działania 

4. Zapewnienie dostępu do porad prawnych, tłumaczy, mediatorów, asystentów cudzoziemca występujących na danym terenie administracyjnym
5. Prowadzenie odpowiedzialnej polityki komunikacyjnej dotyczącej obecności osób z doświadczeniem migracji i uchodźstwa w Polsce 

Obszar problemowy – Aktywizacja potencjału społecznego, ekonomicznego i kulturowego osób z doświadczeniem migracji i uchodźstwa na rzecz spójnego rozwoju społeczeństwa obywatelskiego 

6. Wspieranie procesu samoorganizacji osób z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym oraz wykorzystanie ich potencjału (m.in. inkubatory NGO, przedsiębiorcze, socjalne) w tworzeniu rozwiązań specyficznych wyzwań społecznych (adresat rząd i samorząd)
7. Aktywne włączenie osób z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym w procesy decyzyjne (planowanie, budowanie strategii lokalnych,projektowanie rozwiązań) poprzez działania partycypacyjne oraz doradcze na szczeblu lokalnym oraz rządowym (adresat rząd i samorząd) 
8. Kształcenie kadr w zakresie integracji międzykulturowej oraz uwzględnienie tej perspektywy na wszystkich etapach kształcenia (adresat rząd i samorząd) 

Obszar problemowy – Oferta społeczna i kulturalna dla nowych mieszkańców 

9. Współtworzenie oraz realizacja wraz z osobami z doświadczeniem migranckim/uchodźczym oferty społecznej i kulturalnej dopasowanej do potrzeb społeczności lokalnej (adresat rząd i samorząd)
10. Dążenie do spójności społecznej przy zachowaniu szacunku dla odrębności kulturowej, ze szczególnym uwzględnieniem edukacji (adresat rząd i samorząd)

Obszar problemowy – Potencjał sektora organizacji pozarządowych oraz narzędzia wymiany wiedzy/dobrych praktyk 

11. Zbudowanie przejrzystego i obiektywnego systemu finansowania kompleksowej działalności organizacji pozarządowych, zakładającego rozwój ich potencjału instytucjonalnego (adresat rząd)
12. Wykorzystanie potencjału organizacji pozarządowych jako trwałego zasobu wiedzy, doświadczenia i struktur w celu włączenia w działania kryzysowe/systemowego uczestnictwa we wspieraniu polityk publicznych na jasnych zasadach i w konkretnej perspektywie (adresat rząd i samorząd)

2. RYNEK PRACY, GOSPODARKA I EKONOMIA SPOŁECZNA

Obszar problemowy – Bariery w dostępie do rynku pracy 

1. Program finansowego wsparcia przedsiębiorstw w tworzeniu nowych miejsc pracy oraz dofinansowanie podjęcia działalności gospodarczej przez obywatelki i obywateli Ukrainy.
2. Stworzenie bazy kompetencji uchodźców oraz stały monitoring zapotrzebowania zatrudnienia w danych sektorach 
3. Program masowej i szybkiej nauki języka polskiego dla obywateli Ukrainy, którzy chcą podjąć pracę 
4. Ujednolicenie dostępu do rynku pracy oraz zakładania działalności gospodarczej (dla obywateli Ukrainy, którzy przyjechali przed i po 24 lutego 2022 r.) 

Obszar problemowy – Ekonomia społeczna 

5. Tworzenie i rozwój spółdzielni socjalnych 
6. Wsparcie organizacji pozarządowych oferujących kompleksową opiekę nad uchodźcami (także w zakresie organizacji lub wsparcia w zatrudnieniu) 

Obszar problemowy –  Integracja i kooperacja 

7. Kampania informacyjna podkreślająca kooperację, a nie rywalizację na rynku pracy 
   
   
   3. MIESZKALNICTWO 

Perspektywa krótkoterminowa – schronienie w trybie pomocy humanitarnej

1. Utrzymanie odpowiedniego poziomu gotowości zakwaterowania zbiorowego i wypracowanie długofalowej polityki migracyjnej
2. Wzmocnienie współpracy międzynarodowej w zakresie wsparcia mieszkalnictwa, zakwaterowania krótkoterminowego i programu integracji

Perspektywa średnioterminowa – mieszkanie tymczasowe 

3. Ustanowienie sprawnego, międzysektorowego mechanizmu koordynacji na rzecz mieszkalnictwa
4. Relokacja do małych i średnich miast 
5. Wsparcie dla Polaków goszczących uchodźców z Ukrainy (we wspólnym gospodarstwie domowym i mieszkaniu na wynajem)
6. Aktywizacja rynku najmu mieszkań 
7. Konwersja budynków biurowych 
8. Budownictwo modułowe w reżimie polityki przestrzennej gminy (zintegrowane osiedla modułowe dla uchodźców) 
9. Baza wiedzy o uchodźcach
10. Wymiana informacji na szczeblu międzynarodowym pozwalająca na weryfikację danych osobowych 

Perspektywa długoterminowa 

11. Uruchomienie innych niż gminne zasobów mieszkaniowych 
12. Uelastycznienie przepisów dotyczących najmu 
13. Zmiany w finansowaniu polityki mieszkaniowej gmin i zarządzaniu zasobem komunalnym
14. Zwiększenie roli kapitału prywatnego w tworzeniu zasobu mieszkaniowego 
    
    4. EDUKACJA I NAUKA 

Włączenie ukraińskich dzieci i młodzieży do polskiego systemu edukacji

1. Opracowanie modelu adaptacji i integracji wewnątrzszkolnej
2. Dopracowanie koncepcji pracy oddziałów przygotowawczych
3. Zapewnienie wsparcia metodycznego nauczycielkom i nauczycielom pracującym z dziećmi w klasach ogólnodostępnych: wzmocnienie kadrowe szkół
4. Pilne określenie zasad oceniania, klasyfikacji i egzaminów, z uwzględnieniem zróżnicowanego poziomu kompetencji językowych 
5. Opracowanie narzędzi do diagnozy i opisu poziomu kompetencji przedmiotowych (np. „linie rozwoju”)
6. Modyfikacja podstawy programowej języka polskiego dla osób uczących się tego języka jako obcego (z mniejszą liczbą lektur obowiązkowych)
7. Stworzenie alternatywnej ścieżki rekrutacyjnej, w tym klas powitalnych („zerowych”) w szkołach ponadpodstawowych
8. Stworzenie systemowego i szkolnego modelu wsparcia psychospołecznego (zasady i ścieżki)

Wsparcie osób uczących się w systemie ukraińskim 

9. Stworzenie systemu rejestracji uczniów pozostających w zdalnej edukacji
10. Stworzenie warunków organizacyjno-prawnych i finansowych do tworzenia lokalnych centrów wspomagających zdalną naukę – ze zlecaniem zadań organizacjom pozarządowym
11. Zapewnienie samorządom warunków do organizowania zajęć adaptacyjnych i integracyjnych, a także nauki języka polskiego włączających dzieci uczące się w domach
12. Tworzenie szkół/oddziałów międzynarodowych z ukraińskim językiem i programem nauczania z finansowaniem z budżetu państwa i w porozumieniu z Ukrainą 

Zorganizowanie opieki i edukacji dla małych dzieci 

13. Ułatwienie prawne i dofinansowanie tworzenia domowych punktów opieki przedszkolnej i żłobkowej
14. Wprowadzenie do przedszkoli międzygrupowych zajęć językowych, adaptacyjnych oraz integracyjnych, a dodatkowo elementów edukacji wielokulturowej
15. Zatrudnienie asystentów kulturowych i osób mówiących po ukraińsku, by ułatwić komunikację i pracę z dziećmi i ich rodzinami 
16. Wzmocnienie współpracy przedszkoli z organizacjami pozarządowymi w prowadzeniu dodatkowych zajęć dla dzieci, warsztatów dla rodziców i szkoleń dla nauczycieli 

Zapewnienie doradztwa i edukacji zawodowej ukraińskiej młodzieży

17. Dostosowanie procedur egzaminacyjnych do potrzeb uczniów (np. egzamin w języku ukraińskim)
18. Stworzenie odrębnej ścieżki szkoleniowej dla nauczycieli techników i szkół branżowych
19. Zachęcanie do podejmowania nauki w zawodach deficytowych na rynku pracy, w tym tworzenie oddziałów przygotowawczych w szkołach uczących tych zawodów
20. Wzmocnienie i dofinansowanie doradztwa zawodowego dla ukraińskiej młodzieży 

Wspieranie dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami 

21. Zatrudnienie ze środków budżetu państwa specjalistów ukraińskojęzycznych w poradniach, szkołach i przedszkolach, pracujących w parze z polskim pedagogiem lub psychologiem
22. Wprowadzenie szybkiej ścieżki uznania/weryfikacji ukraińskich orzeczeń
23. Szkolenie nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych w zakresie diagnozy oraz rozumienia zachowań dziecka w okresie adaptacji
24. Zapewnienie pełnego finansowania od chwili przyjęcia do szkoły, a nie uzyskania orzeczenia 
25. Zakup licencji na narzędzia diagnostyczne dla dzieci obcojęzycznych 

Wykorzystanie wakacji do przygotowania do nowego roku szkolnego 

26. Organizowanie półkolonii i innych form zajęć dla dzieci ukraińskich, także tych uczących się zdalnie, oraz polskich – pilnie potrzebne regulacje i środki finansowe
27. Prowadzenie zajęć adaptacyjnych, integracyjnych i edukacyjnych w otwartej formule (wycieczki, pikniki, zajęcia sportowe itp.)
28. Przeszkolenie opiekunów i wolontariuszy z metod pracy w środowisku wielokulturowym i z dziećmi z doświadczeniem migracji 

Zapewnienie kadry nauczycielskiej i rozwijanie jej kompetencji 

29. Stworzenie jasnej i prostej procedury zatrudniania 
30. Uproszczenie zasad nostryfikacji dyplomów: uznawanie kwalifikacji na zasadach sprzed 2006 r., zwolnienie z opłat nostryfikacyjnych 
31. Stworzenie programu szkoleń przygotowawczych (nauka języka polskiego, dydaktyka przedmiotowa, praca wychowawcza) i programów wsparcia w trakcie pracy
32. Rozważenie określenia docelowego poziomu znajomości języka polskiego umożliwiającego pracę z polskimi uczniami oraz zapewnienie środków na intensywne np. trzymiesięczne kursy 

Rekomendacje dotyczące polskich nauczycielek i nauczycieli

33. Stworzenie oferty studiów podyplomowych (wyższe uczelnie) i kursów doskonalących (organizacje społeczne i placówki doskonalenia): nauczanie języka polskiego jako obcego, metody pracy w szkole wielokulturowej, z uczniem z doświadczeniem migracji, antydyskryminacyjnych oraz ze wsparcia psychospołecznego
34. Opracowanie listy rekomendowanych materiałów do nauki języka polskiego oraz zestawów materiałów dydaktycznych do innych przedmiotów z uproszczonymi językowo zadaniami
35. Rozszerzenie zasobów Zintegrowanej Platformy Edukacyjnej (prowadzonej przez Ośrodek Rozwoju Edukacji) o materiały dla dzieci uchodźczych z wykorzystaniem zasobów wypracowanych przez organizacje społeczne i inne instytucje 
36. Zapewnienie finansowania z budżetu centralnego dodatkowej pracy nauczycielek i nauczycieli 

Zapewnienie finansowania dodatkowych zadań edukacyjnych 

37. Zapewnienie finansowania z budżetu centralnego rzeczywistych kosztów edukacji każdego ucznia z Ukrainy – w tym roku i w latach kolejnych
38. Pokrycie z budżetu państwa (Fundusz Pomocy lub subwencja) pełnych kosztów wychowania przedszkolnego (w tym również w domowych punktach opieki)
39. Uruchomienie ogólnopolskiego programu inwestycyjnego dla samorządów: „Budowa, rozbudowa i modernizacja placówek oświatowych” (tam, gdzie nastąpił wzrost liczby uczniów) 
40. Zabezpieczenie w budżecie państwa środków na pozaszkolne – także wakacyjne – zadania edukacyjne i adaptacyjne dla uczniów z Ukrainy, w tym realizowane przez NGO
41. Zapewnienie przejrzystości i jednolitości sposobu rozliczania środków z Funduszu Pomocy przeznaczonych na edukację dzieci ukraińskich 
42. Finansowanie z budżetu państwa doskonalenia zawodowego nauczycieli i dyrektorów placówek edukacyjnych przygotowujących do pracy z ukraińskimi dziećmi w wielokulturowej szkole

Wspieranie edukacji uchodźców z Ukrainy na wyższych uczelniach 

43. Kontynuowanie prac nad identyfikacją potrzeb i wdrażaniem rozwiązań w gronie organów przedstawicielskich, takich jak Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Związek Rektorów Uczelni Ukrainy i z udziałem MeiN
44. Ustawowe doprecyzowanie zasad uznawalności ukraińskiego wykształcenia na polskich uczelniach i określenie możliwości kontynuacji nauki w Polsce, z uwzględnieniem oczekiwań strony ukraińskiej (obawy przed przejmowaniem studentów)
45. Budowanie partnerstwa między uczelniami polskimi i ukraińskimi, w tym prowadzenie programów wymiany, bilateralnych studiów doktoranckich, grantów dla wspólnych zespołów badawczych; rozważenie tworzenia w Polsce tymczasowych filii ukraińskich uczelni, które widzą taką potrzebę 
46. Zapewnienie środków na tworzenie infrastruktury (np. sale, sprzęt) do nauki zdalnej dla uchodźców kontynuujących studia na uczelniach ukraińskich
47. Budowanie mechanizmów integracji uczelni ukraińskich z Europejskim Obszarem Szkolnictwa Wyższego, Europejską Przestrzenią Badawczą oraz ułatwiających udział w sieciach uczelni i programie Erasmus+ 
48. Przeznaczenie odpowiednich środków budżetowych na stypendia dla uchodźców (być może także osób, które w wyniku wojny utraciły dochody), w tym dla naukowców z Ukrainy; kontynuowanie programu „Solidarni z Ukrainą” przez kolejny rok akademicki (NAWA)
49. Uzupełnienie standardów i programów studiów pedagogicznych oraz specjalizacji nauczycielskich na innych kierunkach o zagadnienia pracy w środowisku wielokulturowym oraz pracy z uczniem z doświadczeniem migracji i uczącym się języka polskiego 
50. Zwiększenie środków na naukę języka polskiego dla studentów z Ukrainy
51. Zapewnienie zindywidualizowanego wsparcia dla ukraińskich studentów i pracowników naukowych z niepełnosprawnościami 
    
    5. FINANSE, PODZIAŁ ZADAŃ I LEGISLACJA 

Wzmocnienie finansowania pomocy uchodźcom 

1. Wzmocnienie finansowania pomocy uchodźcom poprzez pilne pozyskanie środków z Unii Europejskiej. Podjęcie rezolucji Sejmu RP zobowiązującej Radę Ministrów do pilnego podjęcia działań w celu pozyskania środków z Unii Europejskiej przeznaczonych dla uchodźców przebywających w Polsce

Zwiększony PIT dla samorządów i NGO 

2. Zwiększony PIT dla samorządów i NGO staje się kluczowy, dlatego postuluje się wzrost udziału w PIT dla samorządów. Postuluje się także podwyższenie do 1,5% możliwości odpisu z PIT na rzecz organizacji pozarządowych, a także wprowadzenie możliwości odpisu 1 % w podatku CIT na rzecz tych organizacji
3. W stosunku do dochodów gmin – podwyższenie wysokości udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze gminy z dotychczasowych 39,34% do 59,01%
4. W stosunku do dochodów powiatów – podwyższenie wysokości udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu z 10,25% do 15,375%
5. W stosunku do dochodów województw – podwyższenie wysokości udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze województwa z dotychczasowych 1,60% do 2,4% 

Zmiany legislacyjne w obszarze przepisów kompetencyjnych ustaw samorządowych oraz specustawy ukraińskiej 

6. Wzmocnienie uprawnień jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli w zakresie polityki imigracyjnej (w tym strategia pomocy) wraz z efektywnym finansowaniem 

* Zaproponowane zostały konkretne zapisy zmian legislacyjnych w ustawach: Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.

Wprowadzenie zmian legislacyjnych wzmacniających pozycję uchodźców 

7. Zmiana art. 1 ust. 2 specustawy poprzez rozszerzenie zakresu podmiotowego ustawy o innych niż małżonkowie członków rodzin obywateli Ukrainy. Proponowane brzmienie art. 1 ust. 2: „Ilekroć w ustawie jest mowa o obywatelu Ukrainy, rozumie się przez to także nieposiadającego obywatelstwa ukraińskiego małżonka obywatela Ukrainy, wstępnego lub małoletniego zstępnego, o ile przybył on na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa i nie jest obywatelem polskim”.
8. Wprowadzenie przepisów, na podstawie których osobom objętym przepisami specustawy oraz korzystającym z ochrony czasowej na podstawie ustawy o ochronie będzie wydawana karta pobytu.
   • Dodanie do specustawy art. 10a o treści: „Obywatelom Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, wojewoda wydaje kartę pobytu”.
   • Dodanie do ustawy o ochronie art. 110 ust. 2–4 (przywrócenie przepisów skreślonych na skutek nowelizacji tej ustawy dokonanej przez ustawę z dnia 9 marca 2022 r.): „2. Po przyjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej cudzoziemcowi korzystającemu z ochrony czasowej Szef Urzędu udziela zezwolenia na pobyt czasowy na okres roku i wydaje kartę pobytu. 3. Jeżeli okres ochrony czasowej został przedłużony, Szef Urzędu udziela, z urzędu, kolejnego zezwolenia na pobyt czasowy na okres, na który przedłużono udzielanie ochrony czasowej, i wydaje kartę pobytu. Za wydanie wizy, karty pobytu i udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy nie pobiera się opłat”.
   • Skreślenie art. 110 ust. 5–8 ustawy o ochronie 4.3. Propozycja zmiany art. 11 ust. 2 specustawy skutkującej wydłużeniem okresu pobytu poza terytorium Polski skutkującego pozbawieniem uprawnień z ustawy. Proponowane brzmienie: „Wyjazd osoby, o której mowa w art. 2 ust. 1, z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 90 dni pozbawia ją uprawnienia, o którym mowa w art. 2 ust. 1”. 
9. Propozycja zmiany art. 11 specustawy poprzez dodanie ust. 3 skutkującego obowiązkiem zgłoszenia zamiaru stałego wyjazdu z Polski. Proponowane brzmienie art. 11 ust. 3: „Obywatel Ukrainy, o którym mowa w art. 2 ust. 1, zamierzający na stałe opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, składa oświadczenie o zamiarze opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz planowanej dacie opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w dowolnym organie wykonawczym gminy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Złożenie oświadczenia pozbawia obywatela Ukrainy uprawnienia z art. 2 ust. 1 z dniem wskazanym w oświadczeniu”. 
10. Propozycja zmiany art. 12 specustawy poprzez dodanie ust. 1a skutkującego wprowadzeniem obowiązku zapewnienia zakwaterowania. Proponowane brzmienie art. 12 ust. 1a: „Wojewoda zapewnia pomoc obywatelom Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1, polegającą na zapewnieniu zakwaterowania”.
11. Propozycja zmiany art. 13 specustawy poprzez dodanie ust. 2a skutkującego wskazaniem, która gmina jest zobowiązana do wypłaty świadczenia dla osób zapewniających zakwaterowanie/wyżywienie. Proponowane brzmienie art. 13 ust. 2a: „Świadczenie pieniężne, o którym mowa w ust. 1, przyznaje gmina właściwa ze względu na miejsce pobytu osób przyjętych na zakwaterowanie”.
12. Propozycja zmiany art. 32 specustawy poprzez dodanie ust. 2 skutkującego zapewnieniem bezpłatnej pomocy psychologicznej osobom wymagającym szczególnej pomocy. Proponowane brzmienie art. 32 ust. 2: „Osobie, o której mowa w art. 2 ust. 1, zapewnia się bezpłatną pomoc psychologiczną, jeśli wymaga ona szczególnej pomocy, w szczególności jeżeli jest ona małoletnim pozbawionym opieki, została poddana torturom, zgwałceniu lub innym formom przemocy fizycznej, psychicznej lub seksualnej”.
13. Propozycja zmiany specustawy poprzez dodanie art. 12b skutkującego realizacją obowiązku państw członkowskich Unii Europejskiej w zakresie łączenia rodzin, określonego w art. 15 Dyrektywy Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami (dalej: Dyrektywa 2001/55/WE). Proponowane brzmienie art. 12b: 1) „Jeżeli małżonek lub małoletnie dziecko obywatela Ukrainy, którego pobyt uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, przebywa poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Wojewoda podejmuje działania mające na celu połączenie rodziny. 2) Wojewoda może podjąć działania mające na celu połączenie obywatela Ukrainy, którego pobyt uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1, z innymi niż określeni w ust. 1 jego bliskimi krewnymi, którzy bezpośrednio przed przybyciem cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe i pozostawali na jego całkowitym lub częściowym utrzymaniu. 3) Osobom, o których mowa w ust. 1 i 2, wydaje się wizy i karty pobytu na zasadach określonych w art. 110 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony. 4) Do połączenia cudzoziemca korzystającego z ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z członkiem jego rodziny korzystającym z ochrony czasowej na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio art. 12c”.
14. Propozycja zmiany specustawy poprzez dodanie art. 12c skutkującego możliwością przeniesienia osoby korzystającej z ochrony czasowej do innego państwa członkowskiego. Proponowane brzmienie art. 12c: 1) „Wojewoda może wystąpić do właściwego organu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej z wnioskiem o przeniesienie osoby, o której mowa w art. 2 ust. 1, na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. 2) Przeniesienie osoby, o której mowa w ust. 1, do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej następuje za jej zgodą. 3) Wojewoda informuje Komisję Europejską i Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców o wystąpieniu z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1. 4) Wniosek, o którym mowa w ust. 1, zawiera: 1) imię i nazwisko; 2) obywatelstwo; 3) datę i miejsce urodzenia; 4) stan cywilny; 5) dane dotyczące pokrewieństwa. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, dołącza się: 1) dokument potwierdzający tożsamość lub dokument podróży; 2) dokumenty potwierdzające związki rodzinne, w szczególności odpis skrócony aktu małżeństwa, aktu urodzenia, dokumenty potwierdzające istnienie stosunku przysposobienia; 3) inne informacje niezbędne do ustalenia tożsamości lub związków rodzinnych; 4) informacje o wydanych decyzjach w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt, wizach lub decyzjach o odmowie wydania wizy i dokumentach, na podstawie których wydano te decyzje; 5) informacje o złożonych wnioskach o udzielenie zezwolenia na pobyt lub o wydanie wizy, wraz z określeniem etapu postępowania w tych sprawach. 5) Obywatelowi Ukrainy, który podlega przeniesieniu do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Szef Urzędu wydaje przepustkę. 6) Minister właściwy do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, wzór przepustki, o której mowa w ust. 5, uwzględniając postanowienia dyrektywy Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami (Dz.Urz. WE L 212 z 07.08.2001). 7) Z dniem, w którym obywatel Ukrainy, o którym mowa w ust. 1, opuszcza to terytorium,
    traci ważność wydana mu karta pobytu oraz wiza, o których mowa w art. 110”. 

Usprawnienie współpracy na linii JST – NGO – administracja centralna 

15. Wprowadzenie w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie i w towarzyszących aktach prawnych rozwiązań ułatwiających dostęp organizacjom społecznym do realizacji zadań publicznych i rzeczywiście wzmacniających potencjał tych organizacji jako instytucji życia społecznego dostarczających usług społecznościom lokalnym dynamicznie zmieniającym się w wyniku napływu uchodźców z Ukrainy, m.in. poprzez:
    • wprowadzenie regulacji prawnych zapewniających ciągłość i długoterminowość realizowanych zadań,
    • wprowadzenie regulacji umożliwiających budowanie własności społecznej (dotacje instytucjonalne na poziomie samorządowym, powierzanie zadań publicznych wraz z odpowiednią infrastrukturą, wprowadzenie faktycznego rozliczania za rezultaty – ryczałt),
    • wprowadzenie regulacji zapewniających rzeczywistą deinstytucjonalizację usług społecznych (przechodzenie od opieki o charakterze instytucjonalnym do opieki świadczonej w środowisku rodzinnym i społeczności lokalnej),
    • wprowadzenie regulacji wzmacniających znaczenie ciał dialogu (m.in. RDPP). 
16. Wzmocnienie bezpieczeństwa prawnego organizacji pozarządowych oraz członków ich zarządów w zakresie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe oraz rozliczenie dotacji, jak i ochrony ich praw w relacji z organami administracji. Uregulowanie zasad kontroli w organizacjach pozarządowych, co wymaga zmian w:
    • Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa,
    • Ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa (art. 116 i 116a),
    • Ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (art. 60-64, 207, 252). 
17. Wprowadzenie zmian systemowo ułatwiających zrzeszanie się obywateli (przejście od ruchów nieformalnych do tworzenia rzeczywistych organizacji – instytucji) i zabezpieczających źródła finansowania organizacji społecznych oraz zapewniających bezpieczeństwo podatkowe, co wymaga zmian w:
    • Ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych,
    • Ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,
    • Ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych,
    • Ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach,
    • Ustawie z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym,
    • Ustawie z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych
    poprzez:
    • deregulację mającą na celu zmniejszenie obciążeń i ilości obowiązków nakładanych na organizacje,
    • umożliwienie rejestracji organizacji w ciągu 24 godzin (np. poprzez włączenie rejestracji stowarzyszeń rejestrowych w system S24),
    • wprowadzenie bezpiecznych, wyższych i klarownych zarówno dla organizacji, jak i darczyńców zachęt podatkowych, ułatwiających crowdfunding (finansowanie społecznościowe),
    • wypracowanie bezpiecznych i klarownych zasad opodatkowania organizacji społecznych,
    • wprowadzenie możliwości prowadzenia zbiórki określonych darów rzeczowych z przeznaczeniem do dalszej sprzedaży,
    • efektywne wykorzystanie Funduszy Europejskich z udziałem partnerów społecznych. 
    
    
    6. BEZPIECZEŃSTWO I CYBERBEZPIECZEŃSTWO 

Koordynacja i współpraca służb na poziomie samorządowym 

1. Samorządy powinny dążyć do integracji działań służb i inspekcji, na początku pod kątem informatycznym, a na następnych etapach (w miarę potrzeb i możliwości) w celu tworzenia centrów koordynacji. Jest to uzasadnione potrzebą udzielania kompleksowej i sprawnej pomocy

Wczesna wymiana informacji o zagrożeniach bezpieczeństwa publicznego 

2. Samorządy powinny mieć możliwość współpracy ze służbami odpowiedzialnymi za ściganie przestępczości (policja, ABW) w zakresie wymiany informacji o zjawiskach mogących nieść ze sobą zagrożenia wystąpienia zjawisk negatywnych, jak manifestacje czy ataki na obywateli Ukrainy. Działania te są prowadzone w dużych miastach, powinny one jednak dotyczyć też miejsc w których przebywają obywatele Ukrainy 

Wykorzystywanie istniejących mechanizmów monitoringu przestrzeni publicznej 

3. Należy wykorzystywać rozwiązania techniczne, w tym monitoring miejski i transportowy, w celu identyfikacji zjawisk zagrożenia porządku, w tym przypadku negatywnych zjawisk w miejscach publicznych 

Weryfikacja podmiotów zagranicznych przyjmujących uchodźców 

4. Organizacje pozarządowe powinny mieć możliwość weryfikacji organizacji z zagranicy, które chcą przyjąć obywateli Ukrainy. Należy wprowadzić odpowiednie regulacje nadające odpowiednie uprawnienia m.in. jednostkom samorządu terytorialnego 

* Zaproponowane zostały konkretne zapisy zmian legislacyjnych w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Zwiększenie wiedzy o technikach cyberataków 

5. Wzmocnienie współpracy publiczno-prywatnej na linii rząd – samorząd – przedsiębiorcy w zakresie identyfikacji zagrożeń w cyberprzestrzeni, w szczególności dotąd nieznanych w Polsce 

Intensywna wymiana między Polską a Ukrainą w zakresie ochrony cyberprzestrzeni

6. Współpraca na linii Polska – Ukraina o charakterze instytucjonalnym w zakresie zagrożenia atakami w cyberprzestrzeni. Wiedza w tym zakresie powinna być także dostępna dla służb samorządowych 

Organizacje pozarządowe powinny stać się elementem systemu bezpieczeństwa i cyberbezpieczeństwa 

7. Organizacje pozarządowe realizujące zadania publiczne powinny być uwzględnione w publicznej ochronie cyberprzestrzeni 

Całościowe podejście do cyberbezpieczeństwa w samorządach 

8. W przypadku samorządów, które nie mają wspólnych centrów informatycznych i centrów kompetencji informatycznych (dedykowane wydziały obsługujące jednostki organizacyjne, dedykowane CUW-y), należy zadbać całościowo o ochronę cyberprzestrzeni, w tym o jednostki organizacyjne 

Wspólna platforma organizacji walczących z dezinformacją i mową nienawiści 

9. Rozszerzenie współpracy organizacji pozarządowych zaangażowanych w identyfikowanie dezinformacji i mowy nienawiści oraz sformalizowanie współpracy w ramach systemu badania tych zjawisk – nawiązanie nowych kanałów współpracy i poszerzenie platform komunikacji 

Współpraca na linii samorząd – organizacje walczące z dezinformacją i mową nienawiści

10. Korzystając z doświadczenia podmiotów identyfikujących działania dezinformacyjne w Internecie, należy stworzyć sieć współpracy i szybkiej wymiany informacji z samorządami 

Monitoring przejawów dezinformacji i szerzenia mowy nienawiści zarówno w polsko-, jak i ukraińsko- i rosyjskojęzycznym Internecie 

11. Konieczne jest rozpoczęcie procesu monitorowania kanałów komunikacyjnych w cyrylicy przez podmioty specjalizujące się w identyfikacji zjawisk dezinformacji i mowy nienawiści 

Rozszerzenie wiedzy obywateli Ukrainy o e-usługach świadczonych w Polsce i zasadach cyberhigieny 

12. Potrzebna kampania informacyjna w języku ukraińskim i rosyjskim o świadczonych e-usługach. Na poziomie samorządów – wiedza na temat sposobów realizacji tych usług 
13. Edukacja obywateli Ukrainy w zakresie ochrony danych osobowych i świadomości związanej z numerem PESEL
14. Należy uruchomić działania edukacyjne w zakresie ochrony danych (w tym wiedza o prawach i obowiązkach w tym zakresie). Należy podnieść świadomość związaną z numerem PESEL – możliwości jego wykorzystywania oraz niebezpieczeństwa z tym związane
    
    
    7. OCHRONA ZDROWIA I POMOC SPOŁECZNA 

Wzmocnienie i profesjonalizacja kadr pomocy społecznej

1. Przygotowanie kadry pracowników, w tym pracowników socjalnych, i stworzenie stanowisk asystentów ze znajomością języka ukraińskiego
2. Jak najszybsze zatrudnienie tłumaczy, dodatkowych pracowników socjalnych, pracowników, którzy zajmowaliby się obsługą administracyjno-biurową, jak również pozostałych specjalistów potrzebnych do udzielenia danego rodzaju pomocy 

Bezpieczeństwo dzieci

3. Wprowadzenie przepisów wymagających od wszystkich instytucji i organizacji mających kontakt z dziećmi lub w których przebywają dzieci wprowadzenia minimalnych standardów ochrony dzieci, w tym:
   • sprawdzanie wszystkich pracowników, współpracowników, wolontariuszy pod kątem bezpieczeństwa (oświadczenia o niekaralności, sprawdzanie w rejestrze przestępców na tle seksualnym),
   • opracowanie i wdrożenie wewnętrznych zasad bezpiecznych relacji personel–dziecko,
   • opracowanie i wdrożenie procedur interwencji na wypadek podejrzenia krzywdzenia dziecka (przez pracownika, w rodzinie, przez osoby trzecie, w tym małoletnie) oraz wdrożenie programów profilaktycznych i pomocy psychologicznej (np. w szkołach, w centrach recepcyjnych, domach kultury, centrach aktywności lokalnej, poradniach psychologiczno-pedagogicznych, organizacjach pozarządowych), które pozwolą na zwiększenie szans na zatrzymanie rozwijania się problemów psychicznych i wzmocnienie odporności psychicznej przy jednoczesnym rozwoju instytucji świadczących kompleksową i interdyscyplinarną pomoc dzieciom doświadczającym krzywdy. 

Partnerstwo w kryzysie: gromadzenie danych i współpraca z ośrodkami akademickimi i organizacjami społecznymi 

4. Gromadzenie i udostępnianie wszystkim zainteresowanym stronom bieżących danych nt. potrzeb osób z doświadczeniem uchodźczym, włączanie NGO w prace sztabów kryzysowych oraz ciał dialogu społecznego, współpraca z ośrodkami akademickimi i organizacjami międzynarodowymi (np. agendami ONZ – Unicef, UNHCR), implementacja sprawdzonych rozwiązań do systemu krajowego, dostosowanie przepisów prawa w powyższym zakresie 

Szkolenia językowe i kulturowe, ale nie w nurcie asymilacji, tylko adaptacji i integracji 

5. Wprowadzanie i upowszechnianie szkoleń językowych i kulturowych dla obywateli Ukrainy, które nie będą ingerowały w ich system wartości i norm poprzez narzucanie ich polskich odpowiedników 

Zapewnienie środków finansowych na realizację zadań związanych z niesieniem pomocy obywatelom Ukrainy, w tym wydatków związanych z obsługą tych zadań 

6. Zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych na realizację zadań związanych z niesieniem pomocy obywatelom Ukrainy, wynagrodzenia pracowników instytucji pomocowych, w tym doprecyzowanie obowiązujących przepisów specustawy w zakresie finansowania zadań realizowanych przez samorządy z budżetu państwa 

Finansowanie świadczeń medycznych 

7. Zwiększenie finansowania świadczeń medycznych w ramach NFZ w Polsce. Zwiększenie finansowania świadczeń medycznych w ramach NFZ proporcjonalnie do liczby uchodźców z Ukrainy na terenie każdego województwa 

Dostęp do zawodów medycznych 

8. Postulujemy zmiany w polskim prawodawstwie w zakresie ograniczonego prawa do wykonywania zawodu, z możliwością weryfikacji wiedzy oraz umiejętności pod opieką tzw. mentora medycznego. Konieczne jest stworzenie ścieżki kariery dla pracowników medycznych z Ukrainy: od asystenta lekarza/pielęgniarki, przez ograniczone prawo wykonywania zawodu do pełnej nostryfikacji dyplomu i uzyskania tytułu specjalisty. Ważną kwestią jest także uporządkowanie wszystkich kwestii formalnych w zakresie legislacji dyplomów medycznych (obecnie istnieje rozbieżność, gdyż prawo do wykonywania zawodu wydaje się na okres 5 lat, a czas pobytu uchodźców wynosi 18 miesięcy) 

Przeciwdziałanie występowaniu chorób zakaźnych w populacji

9. Włączenie dzieci uchodźców do programu edukacji i realizacji szczepień obowiązkowych w Polsce
10. Konieczność prowadzenia efektywnej polityki komunikacji w zakresie dostępu do świadczeń zdrowotnych i obowiązkowych szczepień, a także dotarcie z informacją do grup docelowych oraz przyspieszenie szczepień obowiązkowych u dzieci. 

Wsparcie III sektora 

11. Wykorzystanie zasobów, kompetencji i doświadczeń trzeciego sektora (organizacji pozarządowych), w tym organizacji pacjenckich, w zakresie udzielania pomocy medycznej uchodźcom w sytuacjach kryzysowych powinno być uregulowane ustawowo w obszarze zarządzania kryzysowego 

* Zaproponowane zostały również działania i rozwiązania legislacyjne w obszarach pomocy społecznej i służby zdrowia.


8. WSPARCIE UKRAINY, SIECIOWANIE I WSPÓŁPRACA EUROPEJSKA

Sieciowanie europejskie i odbudowa Ukrainy

1. Zaproszenie ukraińskich przedstawicieli (ale też mołdawskich i gruzińskich) do składu Europejskiego Komitetu Regionów 
2. Utworzenie przedakcesyjnego europejskiego funduszu „Odbudowa – Stabilizacja – Rozwój” dla Ukrainy (oraz ew. w późniejszym czasie także Mołdawii i Gruzji) 
3. Partnerstwa miast polskich i europejskich nad odbudową miast ukraińskich 

Sieciowanie korporacji samorządowych 

4. Utworzenie komisji ds. wsparcia Ukrainy w ramach poszczególnych korporacji samorządowych 

Twoja organizacja pomaga uchodźcom z Ukrainy? Jakiego wsparcia możesz oczekiwać od samorządu a jakiego od rządu? Jakie są obecnie możliwości finansowania pomocy naszym sąsiadom? Zapraszamy do dyskusji i bezpłatnych konsultacji.
Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się na spotkanie już dziś!

Żródło: www.ofop.eu