Wolontariat – uwarunkowania prawne i formalne

Nie od dziś wiadomo, że wolontariat niesie wiele korzyści, zarówno dla wolontariusza jak i dla podmiotu, na rzecz którego świadczone są usługi. O korzyściach, skali zjawiska czy rodzajach wolontariatu pisaliśmy już w jednym z naszych artykułów. Rozległą i wciąż jednak budzącą wiele pytań i wątpliwości, jest kwestia formalno-prawna wolontariatu. Dolnośląska Sieć Inkubatorów NGO świadczy usługi doradcze w każdym zakresie, również dotyczącym uwarunkowań prawnych wolontariatu – zachęcamy do spotkań i konsultacji oraz zapraszamy do lektury.

Wolontariusz
„Wolontariusz” to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie. Tak określa to pojęcie art. 2 pkt 3 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 

Wolontariuszem może być każdy, niezależnie od wieku czy zdolności do czynności prawnych. Osoba nie ma zdolności do czynności prawnych wówczas, gdy nie ukończyła lat trzynastu bądź jest całkowicie ubezwłasnowolniona. Wszelkie więc czynności prawne dokonane przez taką osobę są nieważne.
Dotyczy to również porozumienia wolontariackiego, czyli umowy pomiędzy wolontariuszem a tak zwanym „korzystającym”, na rzecz którego wolontariusz świadczyć ma usługi. Taką umowę mogą zawrzeć przedstawiciele ustawowi (najczęściej – rodzice) dziecka, lub też – w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie – jej opiekun. Wówczas wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego, która może być wyrażona w dowolnej formie, najlepiej pisemnej, np. w korespondencji elektronicznej lub tradycyjnie w formie papierowej. 

Od marca 2010 roku wolontariuszem stowarzyszenia może być członek tej organizacji. O czym wprost informuje  art. 42 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Wolontariusz w ramach pomocy może wykonywać wszystkie czynności, oprócz tych, co do których przepisy prawa wymagają posiadanie odpowiednich kwalifikacji lub uprawnień.

Porozumienie wolontariackie

Jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni, porozumienie powinno być sporządzone na piśmie. Tak wskazuje art. 44 ust. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Zaś art. 44 ust. 2 tej ustawy głosi, że na żądanie wolontariusza korzystający jest obowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia, również zawartego w formie innej niż pisemna. Forma pisemna więc zalecana jest również dla świadczeń wolontaryjnych trwających mniej niż 30 dni. Jeżeli pomimo zawarcia porozumienia na czas dłuższy niż 30 dni nie zachowano formy pisemnej, to zawarte porozumienie np. w formie ustnej lub poprzez korespondencję mailową, jest ważne. W przepisie określającym formę pisemną nie zastrzeżono jednak rygoru nieważności w razie jej niezachowania.

W porozumieniu powinny znaleźć się takie informacje jak: nazwa umowy, określenie stron umowy, określenie świadczenia wolontariusza lub wolontariuszki czyli wskazanie zakresu, sposobu i czasu wykonywania świadczenia, czas obowiązywania umowy, postanowienie o możliwości jego rozwiązania. Porozumienie może także zawierać zapis o ewentualnym zwolnieniu lub zobowiązaniu do pokrywania kosztów podróży służbowych i diet.
Porozumienia z wolontariuszami nie mogą podpisywać firmy. 

Wolontariusz powinien posiadać ubezpieczenie NNW (Następstw Nieszczęśliwych Wypadków). W przypadku porozumienia zawartego na mniej niż 30 dni – koszt ubezpieczenia ponosi korzystający. Gdy porozumienie zawarte jest na dłużej niż na 30 dni – wolontariusz jest ubezpieczony, tak jak osoby zatrudnione na umowę o pracę, a korzystający nie ponosi kosztów ubezpieczenia. Koszty przeniesione są na Skarb Państwa. Jeżeli chodzi o ubezpieczenie zdrowotne oraz OC wolontariusza – są dobrowolne.
Świadczenie wolontariusza nie jest darowizną na rzecz korzystającego w rozumieniu Kodeksu cywilnego oraz przepisów podatkowych. Korzystającego więc nie obejmują obowiązki podatkowe. 

Korzystający ma obowiązek:

• poinformować wolontariusza o przysługujących mu prawach i ciążących obowiązkach oraz zapewnić dostępność tych informacji, 
• poinformować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami, 
• zapewnić wolontariuszowi, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń, w tym – w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem – odpowiednie środki ochrony indywidualnej, 
• pokryć koszty podróży służbowych i diet (na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach), 
• wydać na prośbę wolontariusza zaświadczenie o zrealizowanym wolontariacie, w tym o jego zakresie i liczbie godzin.

Obowiązki wolontariuszy:

• sumienne wykonywanie zadań, 
• dbałość o powierzony majątek, 
• wolontariusz jest odpowiedzialny za właściwe wykonanie porozumienia oraz ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe na skutek własnego działania. 

Zakres wolontariatu

Zgodnie z przytaczaną tu ustawą wolontariusze mogą wykonywać świadczenia na rzecz:

1. organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej,
2. organów administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej,
3. jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej,
4. podmiotów leczniczych w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej w zakresie wykonywanej przez nie działalności leczniczej 

Wolontariusze mogą również wykonywać, na zasadach określonych w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, świadczenia w zakresie realizacji usług rynku pracy na rzecz: 

• jednostek samorządu terytorialnego,
• organizacji pozarządowych statutowo zajmującym się problematyką rynku pracy,
• związków zawodowych,
• organizacji pracodawców,
• instytucji szkoleniowych,
• agencji zatrudnienia,
• centrów integracji społecznej.

Wskazuje tak art. 24 ust. 4 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Do świadczeń w zakresie realizacji usług pracy zalicza się zwłaszcza pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, czy też organizację szkoleń (art. 35 ust. 1).

Inne aspekty świadczeń wolontaryjnych, określają odpowiednio Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz Ustawa o systemie oświaty.

RODO

27 Kwietnia 2016 roku zostało przyjęte Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE. Celem jest doprowadzenie do całkowitego ujednolicenia prawa w ramach UE i swobodnego przepływu danych osobowych. W praktyce ma ono pozwolić. Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych (RODO), które ma umożliwić mieszkańcom Unii Europejskiej lepszą kontrolę ich danych osobowych, weszło w życie 25 maja 2018 roku, po dwuletnim okresie przejściowym. 

W razie zawarcia porozumienia wolontariackiego, nie ma konieczności posiadania od wolontariuszki lub wolontariusza odrębnej zgody na przetwarzanie danych w związku z wykonaniem umowy. Jednakże jeżeli będziemy chcieli wykorzystywać dane tej osoby np. do wysyłania newslettera czy innych informacji, a taka kwestia nie wynika z zawartej umowy, wówczas należy posiadać odrębną zgodę. Owa zgoda będzie niezbędna także wówczas, gdy korzystający pozyskuje dane od innych niż wolontariuszka i wolontariusz osób, np. uczestniczek i uczestników szkoleń. („Nabierz wprawy w prawie, czyli poradnik o prawnych aspektach wolontariatu”, autor: Bartosz Wilk)

Rejestr i weryfikacja

Od 1 października 2017 r. obowiązuje ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Nakłada ona istotne obowiązki m.in. na organizacje, korzystające z pomocy wolontariuszy. Celem tej ustawy jest zagwarantowanie prawnych środków ochrony, które mają przeciwdziałać zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Podstawowym środkiem jest Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Innym rejestrem, do którego mogą a czasem i muszą sięgać organizacje pozarządowe (bądź inni „korzystający”) jest Krajowy Rejestr Karny, w którym można zweryfikować niekaralność kandydata na wolontariusza.

Czy wolontariusze w przedszkolach i placówkach opiekuńczo-wychowawczych powinni mieć książeczki sanepidu i zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy z dziećmi? Jak uzyskać informację o niekaralności wolontariusza i kiedy jest to wymagane? Czy porozumienie wolontariackie organizacji pozarządowej z szesnastoletnim wolontariuszem jest ważne? Jak sformułować zgodę na przetwarzanie danych osobowych dla wolontariusza, któremu chcemy przekazać informację na temat proponowanego szkolenia? O czym jeszcze powinien wiedzieć „korzystający” ze świadczeń wolontariuszy? Potrzebujesz wsparcia? Umów się na bezpłatne spotkanie z doradcą.
Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się na doradztwo już dziś!

Źródło: www.korpussolidarnosci.gov.pl