Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa

Z dniem opublikowania tj. 12 marca 2022 weszła w życie Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Większość przepisów w niej zawartych zaczęła obowiązywać z dniem opublikowania, z mocą od dnia 24 lutego 2022, czyli od dnia inwazji Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy. 

Jak czytamy w tej ustawie:
Ustawa określa szczególne zasady zalegalizowania pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, oraz obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu tych działań wojennych przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ekspresowy przebieg procesu legislacyjnego, z udziałem Sejmu, Senatu i Prezydenta RP, trwał zaledwie 6 dni. 17 Marca Sejmowa Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych wniosła projekt nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. Celem noweli jest objęcie przepisami również tych uchodźców, którzy nie przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy.
Ustawa określa różne aspekty regulujące działania pomocowe. Są to między innymi legalny pobyt, podejmowanie pracy, kształcenie czy opieka zdrowotna. Część wytycznych w tym akcie prawnym dotyczy również organizacji pozarządowych.

Legalizacja pobytu

Z dniem 16 marca, w urzędach gminnych rozpoczęto przyjmowanie wniosków o nadanie obywatelom Ukrainy numeru PESEL. Dotyczy to osób, które przybyły do Polski z Ukrainy i zadeklarowały zamiar pozostania na terytorium naszego kraju. Dzięki temu będą oni mogli korzystać z pomocy socjalnej, medycznej oraz systemu edukacji. Uchodźcy mogą także podjąć w Polsce pracę i uzyskać dostęp do opieki zdrowotnej. Uczniowie i studenci mogą kontynuować naukę w polskich szkołach i uczelniach. Uchodźcom z Ukrainy przysługiwać też będzie pomoc finansowa. Zgodnie z ustawą dostaną oni jednorazowo 300 zł na osobę. Ustawa gwarantuje też legalny pobyt – będzie uznawany za legalny przez 18 miesięcy. Legalny będzie także pobyt dzieci urodzonych już w Polsce przez kobiety z Ukrainy, które uciekły przed wojną. Zgodnie z ustawą po upływie 9 miesięcy uchodźcy, których pobyt uznano za legalny, mogą ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat.
Cudzoziemcy, których nie dotyczy ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, którzy od 24 lutego br. opuścili Ukrainę i przybyli do Polski niebezpośrednio z terytorium Ukrainy (jednocześnie nieposiadający Karty Polaka) oraz bezpaństwowcy i obywatele państw trzecich, mogą korzystać z ochrony czasowej zgodnie z ustawą o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.

Koordynacja wojewody i zlecanie zadań

Artykuł 12 traktuje między innymi o zasięgu pomocy leżącej w gestii wojewodów. Mogą oni zapewnić zakwaterowanie, wyżywienie czy transport. Wojewoda również ma koordynować działania organów władzy publicznej oraz organizacji pozarządowych, w zakresie udzielania pomocy obywatelom Ukrainy.  W różnych województwach koordynacja  wygląda różnie. Bardzo często koordynacją działań zajmują się organizacje pozarządowe i wolontariusze. Organizacjom potrzebne i niezbędne jest wsparcie finansowe ich różnorodnych działań, w tym koordynacyjnych.

Art. 12 ust. 2
Wojewoda koordynuje działania organów władzy publicznej oraz organizacji pozarządowych i przedsiębiorców, w zakresie udzielania pomocy obywatelom Ukrainy 

W Artykule 12 znalazły się również zapisy dotyczące możliwości zlecenia działań organizacjom pozarządowym. Realizacja przez NGO zadań publicznych ma odbywać się z pominięciem otwartego konkursu ofert. Przy czym sposób rozliczania oraz sposób kontroli wykonywania zleconego zadania określa, w drodze zarządzenia lub uchwały, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego.

Art. 12 ust. 8
W celu zapewnienia pomocy, o której mowa w ust. 1, 4 i 18, wojewoda, organ jednostki samorządu terytorialnego, związku jednostek samorządu terytorialnego lub związku metropolitalnego oraz organ administracji publicznej i jednostki organizacyjne podległe organom administracji publicznej mogą zlecić organizacjom pozarządowym, podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1057 oraz z 2021 r. poz. 1038, 1243, 1535 i 2490) oraz związkom zawodowym realizację zadania publicznego z pominięciem otwartego konkursu ofert, o którym mowa w dziale II rozdziale 2 tej ustawy. Przepisy art. 43, art. 47, art. 151 oraz art. 221 ust. 1–3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 305, z późn. zm.2)) stosuje się odpowiednio, przy czym tryb postępowania o udzielenie dotacji na zadania określone w art. 221 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, sposób jej rozliczania oraz sposób kontroli wykonywania zleconego zadania określa, w drodze zarządzenia lub uchwały, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, związku jednostek samorządu terytorialnego lub związku metropolitalnego, mając na względzie zapewnienie jawności postępowania o udzielenie dotacji i jej rozliczenia.

Świadczenie za zakwaterowanie

Zgodnie z zapowiedziami przewidziane jest wsparcie finansowe na okres nie dłuższy niż 60 dni dla każdego podmiotu – w szczególności dla osób fizycznych prowadzących gospodarstwo domowe, zapewniającym zakwaterowanie i wyżywienie przybyłym do Polski uchodźcom. Jasnym sformułowaniem jest osoba fizyczna prowadząca gospodarstwo domowe, ale zastanawia zwrot „każdy podmiot”. Czy wliczone są w to np. osoby prowadzące na co dzień usługi hotelarskie w ramach działalności gospodarczej? Warunki przyznawania świadczenia i jego wysokość określa rozporządzenie Rady Ministrów. Jednak zapowiedzi krążące już w opinii publicznej mówią o kwocie 40 zł przypadającej na 1 obywatela Ukrainy. Konieczne jest złożenie stosownego wniosku. 

Art. 13 ust. 1
Każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1, może być przyznane na jego wniosek, świadczenie pieniężne z tego tytułu nie dłużej niż za okres 60 dni. Okres wypłaty świadczenia może być przedłużony w szczególnie uzasadnionych przypadkach.

Fundusz Pomocy

Fundusz zostanie utworzony w Banku Gospodarstwa Krajowego. Celem jest „finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań na rzecz pomocy Ukrainie”. O przeznaczeniu środków finansowych z Funduszu mówi Artykuł 14 ww Ustawy. Poniżej przytaczamy wybrane ustępy. Ustęp 11 zawiera zapis o finansowaniu udzielanym jednostkom sektora finansów publicznych oraz jednostkom spoza tego sektora – w tym prawdopodobnie organizacjom pozarządowym. Finansowanie zadań z Funduszu miałoby obejmować okres 24.02.2022 – 31.12.2022. 

Art. 14 ust. 1
W Banku Gospodarstwa Krajowego tworzy się Fundusz Pomocy, zwany dalej „Funduszem”, w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy Ukrainie, w szczególności obywatelom Ukrainy dotkniętym konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, w tym zadań realizowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza nim.

Art. 14 ust. 8
Środki Funduszu mogą być przeznaczone na finansowanie, dofinansowanie lub zwrot wydatków lub kosztów poniesionych na realizację zadań, o których mowa w ust. 6 pkt 1 i 4, również w przypadku, gdy ustawa lub przepisy odrębne przewidują finansowanie tego rodzaju zadań z budżetu państwa, w tym w formie wpłat lub dotacji z budżetu państwa.

Art. 14 ust. 9
Środki Funduszu mogą być przeznaczone na zwrot wydatków lub kosztów, o których mowa w ust. 6 pkt 4 i ust. 8, poniesionych na realizację zadań, na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r., przy czym nie później niż do dnia 31 grudnia 2022 r. 

Art. 14 ust. 11
Finansowanie lub dofinansowanie ze środków Funduszu może być udzielone jednostkom sektora finansów publicznych oraz jednostkom spoza tego sektora.

Świadczenia medyczne

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa przyznaje również prawo do świadczeń medycznych, refundacji leków i zaopatrzenia w wyroby medyczne obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z agresją Rosji, na analogicznych zasadach, jakie przysługują ubezpieczonym.
Przed wprowadzeniem nowelizacji zapis w ustawie mówi o prawie do świadczeń w Polsce (jak dla osób ubezpieczonych ) dla obywateli Ukrainy, którzy bezpośrednio przekroczyli granicę polsko-ukraińską, nieposiadających obywatelstwa ukraińskiego małżonków obywateli Ukrainy, którzy bezpośrednio przekroczyli granicę polsko-ukraińską, obywateli Ukrainy z Kartą Polaka (nie musieli przekroczyć bezpośrednio granicy Polski z Ukrainą), członków najbliższej rodziny obywatela Ukrainy z Kartą Polaka. Dotyczy to osób które wjechały do Polski od 24 lutego 2022 roku. Prawo do świadczeń obejmuje także dziecko urodzone już w Polsce, jeżeli jego matka jest objęta świadczeniem. Uprawnienia do świadczeń medycznych nie przysługują osobom, które przed 24 lutego 2022 roku przebywały legalnie w Polsce na podstawie zezwoleń pobytowych lub miały status uchodźcy, lub złożyły wniosek o uzyskanie takiego statusu.
Uchodźcom uprawnionym przysługują także świadczenia w zakresie zapobiegania i leczenia chorób zakaźnych, czyli szczepienia przeciwko COVID-19, testy w kierunku koronawirusa (antygenowe i PCR) oraz leczenie związane z COVID-19. Dzieciom natomiast przysługują szczepienia ochronne w ramach kalendarza szczepień ochronnych.
Wszystkie świadczenia udzielane będą uprawnionym bezpłatnie. Finansuje je budżet państwa za pośrednictwem Narodowego Funduszu Zdrowia. 
Szczegółowe informacje: Narodowy Fundusz Zdrowia

Zwolnienia podatkowe

W ślad za wprowadzeniem wyżej omawianej ustawy, weszły również zmiany do ustaw o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz o podatku dochodowym od osób prawnych. Dzięki temu można zaliczyć przez darczyńcę wydatki na przekazaną pomoc w koszty uzyskania przychodu oraz zwolnić z podatku dochody związane z niesieniem pomocy. Pomoc humanitarna świadczona obywatelom Ukrainy również zostaje zwolniona z podatku. 

Oświata i wychowanie, nauka i szkolnictwo wyższe

Wraz z omawianą tu ustawą weszły w życie regulacje i przepisy związane z edukacją, szkolnictwem wyższym i nauką dla uchodźców z Ukrainy.  Ministerstwo Edukacji i Nauki zapowiada kilka rozwiązań.  Z budżetu państwa może zostać przekazana dodatkowa subwencja dla JST. Ułatwione zostanie zatrudnienie na stanowisku pomocy nauczyciela obywateli Ukrainy, którzy znają język polski w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie posługuje się polskim językiem. Umożliwione ma być podjęcia pracy bez zawieszenia prawa do świadczenia kompensacyjnego. Zapisy ustawy zakładają również możliwość kontynuacji kształcenia przez obywateli polskich i obywateli Ukrainy czy możliwość zmiany przez rektora organizacji roku akademickiego 2021/2022. Studenci zaś, którzy w dni 24 lutego 2022 byli studentami uczelni w Ukrainie, a nie mają dokumentów poświadczających okresy studiów, zdane egzaminy, zaliczenia lub praktyki zawodowe, mają mieć zapewnioną możliwość kontynuacji kształcenia.

ZOBACZ – Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa

Chcesz dowiedzieć się więcej o możliwościach realizacji zadań przez organizacje? Jak Twoja organizacja może wesprzeć obywateli Ukrainy? Potrzebujesz konsultacji? Umów się na bezpłatne spotkanie z doradcą.
Wybierz najbliższy Lokalny Inkubator NGO, skontaktuj się i umów się na doradztwo już dziś!